sumlutgonmaw - Cyum Mungga Page

                           Ehpesu Laika
     (By Pastor David Legge)-(Ga gale; Pausa Brang Rip)
Study 1, Jan 18’ 2011 1.1 Background
   Ehpesu laika a shingdu labau, kadai ka ai, galoi ten ka ai, kaning re mabyin masa kata ka ai lam ni hpe shawng nnan chye na da ai rai yang matut hka ja ai lam hta grau chye na loi na re. Kasa Paulu Roma htawng kata A.D 59 – 61 lapran ka ai laika re. Ks Paulu htawng kata du tim, shi a wenyi, myit masin hpe Roma hpyen la ni n lu sharen da ai hpe mu lu ai. Anhte hpe sharen da ai, kang bau bungli, dinghku mayak mang hkang, machyi makaw ana zinli, lam amyu myu gyit hkang hkrum nga ai kata Ks Paulu hpe n gun la asak hkrung na matu, wenyi, myit masin grit hkang ai n hkrum na matu sharing ya ai lam rai nga ai.

   Ehpesu mare e shanu nga ai hpung masha ni hpe yaw shada let ka ai laika re. N dai laika hte rau Kolose, Hpilimon laika ni hpe mung kalang dat ka ai lam sawk sagawn lu ai. Ehpahpra ngu ai ks Paulu hpe Roma htawng de sa kawan ai manang wa kaw na lu ai shi ga hta Kolose hpung masha ni kata Madu Yesu gaw hpa n re ai wa sha re, nga nna sharin ai lam nga taw sai hpe na lu ai majaw Kolose hpung masha ni hpang de htawng kata na laika ka hpang sai. Shi hte Roma htawng kata hku hkau ai Onesimo hte Tychicus ngu ai manang lahkawng hta na, Onesimo gaw shi madu Hpilimon hpe masu, maw sha nna hprawng hkawm ai ten rim hkrum ai wa re. Ks Paulu hte htawng kata hkrum ai hpang galai shai wa ai majaw shi a madu Hpilimon hte hku hkau nga sai ks Paulu gaw Onesimo hpe bai hkap la na matu Hpilimon hpang de laika ka sai. Hpilimon gaw lauban re ai hta n ga Kolose hpung ning baw mung rai nga ai. Tychicus htawng na pru ai shaloi Ks Paulu shi ka da ai Kolose hpung hpe shagun ai laika, Hpilimon hpe shagun ai laika hte rau, Onesimo hpe Hpilimon hpang de woi wa na matu shatsam dat sai. Tychicus nan Ehpesu mare masha mung rai, Roma kaw na Kolose de wa ai hkrun lam hta Ehpesu mare lai na re majaw Ehpesu hpung de mung Ks Paulu laika ka rai nna kalang dat laika masum hte hpe ka shagun dat ai lam mu lu ai.

   Ehpesu mare gaw Asia Minor (Turkey) hta shanu nga ai mare kaba re. Dai a ten hta masha seng 5 daram shanu nga sai Mediterranean pailai makau na mare ni hta kaba dik ai mare langai mi rai nga ai. Ks Paulu a sasana hkrun lam masum lang hkawm ai hpe mu lu ai. No.2 lang ngu na sasana hkrun lam Greece – Suri de hkawm sa wa ten hta Ehpesu kaw jahkring mi wa hkring ai shaloi Ehpesu mare tara jawng ni hta Yuda htung ningbaw ni hte htai lai ai lam galaw lai wa sai. Ehpesu masha ni grai ra sharawng ai majaw a ten galu shanhte hte nga na matu hpyi shawn ai maren e, No.3 sasana hkrun lam hta Ehpesu de ding tawng sawa nna 3-ning tup nga ai lam Kasa laika daw kaba 18, 19 hti ai shaloi mu nga ai. Eps mare de ndum shami du wa ai nre, Ks Paulu shi nan Eps mare kaba hta kabu gara shiga tsun ai marang e, dai kaw nga ai hpaga la ni, lai sa lai wa ni, hpaji sa sharing ai ni, mahkawn yu ngwi ning hkring ni yawng na lu nna Asia Minor ting kabu gara shiga chyam bra mat wa na matu myit mada, yaw shada let Eps de sa ai lam chye lu ai.

    Ehpesu laika yawng daw kaba 6 rai nna pang lahkawng hku mu mada lu ai. Shawng na daw kaba I – III hta hkum tsup ai makam masham, hpa hpe tsun ai lam (the believer’s wealth, Eps 1:3) shaleng da ai hpe mu lu ai. Anhte hkam la lu ai, hkye hkrang la hkrum ai yawng Hkristu a asai marang e hkam la lu ai hpe shaleng ai daw rai nga ai. Kaning re makam masham hte anhte a asak hkrung lam hpe gawgap la ra ai, nawku hpung hpe gawde sa wa ten hta kaning re makam masham hte sa wa ra ai lam hpaw madun ai daw rai nga ai. Daw kaba IV – VI hta hkristan asak hkrung lam (The believer’s walk Eps 4:1) shaleng da ai hpe mu mada lu ai. Shaga la hkrum sai anhte ni manu dan ai asak hkrung lam matut hkaw sa wa na matu, shaga da ai hte gin dan ai asak hkrung lam de matut sa wa na matu sharing ai chyum daw rai nga ai.

1.2 Introduction (Eps 1:1 – 2)
   Ehpesu laika ga hpaw (Eps 1:1 – 2) hta laika ka ai wa, kadai hpe ka ai, shakram ai lam ni hpe mu lu ai. Laika ka ai sara wa shi hkum hpe shachyen ai daw hta lam masum hpe sharing la lu nga ai. 1) Kadai ka ai lam (autor) hpe shachyen ai shaloi, sharen ai lam, shakawng ai lam nnga ai, a san sha “Pawlu” ngu shachyen la hpang sai. Paulu ngu ai lachyum gaw “grau kaji ai wa” ngu ai re. Shawlu nga nna Isaraela ni a shawng ning pawt hkawhkam a mying hte bung hkra shamying da ai manu mana reng ai, rai dum ai, n hkru dik ai wa Shawlu gaw Satehpan hpe hparishe ni n lung hte kabai sat ai ten hta lamu kasa myit man nsam hte si hkam mat wa sai Satehpan hpe yu nna grai mau hpang sai. Damasaku de sawa ai lam hta madu Yesu hte hkrum nna galai shai ai hte shi hkum shagrit kau nna Hkristu Yesu a mying galu kaba rawt jat wa ai magam hta Paulu nga mying shing teng hkam la let madu a magam hpe si du hkra ap nawng gun hpai sai wa hku na Eps laika hpe shi ka ai lam asan sha shachyen la hpang sai.

2)    “Hkristu Yesu a Kasa” nga nna kadai shangun ai majaw ndai laika hpe ka ai (authority) lam madi madun ai hpe mu lu ai. Eps 4:11 hta tsun da ai Hkristu a hkum hpe shagrin jat wa u ga, gun hpai ang ai bungli hpe jawm gun hpai ai lam hta Kasa chyeju kumhpa lu la sai hpe n hprai ai, adum sha shang lawm gun hpai ai lam mu lu sai. Kasa ni myihtoi ni gaw da ai wahpang npawt hta Hkristu nan grau htum ai njut nlung rai nga ai chyoipra ai nawku htingnu gaw de ai lam (Eps 2:20) hta Hkristu kaw na lu la ai ahkaw ahkang (authority) hte shang lawm ap nawng ai lam mu mada shangun nga ai.

3)    “Karai Kasang a myit ra ai a majaw” ngu ai ga yan hta, ti nang ra ai n tam ai, Karai Kasang myit ra ai hpe tam ai, hkan sa ai, hkam la ai gaw mau hpa, n-gun la mai ai lam re. N mai hkawm sa ai, n mai hkaw tsun ai, hpa mung n mai galaw ai htawng kata gara hku na Karai a magam gun hpai lu na rai ta? Karai Kasang a myit ra ai lam gara hku hkan shatup lu na ta? Htawng kata rawng nga ai ni, machi nna yup ra tau nga ai ni, du hka jam jau amyu myu hkrum sha nga ai ni yawng, ti nang lawt na, mai na, pyaw na hta lai na hpa n lu myit na re. Karai Kasang myit ra ai majaw ngu myit la ai ni n nga na re, ngai hpe hkye la rit, n dai kaw na lawt jang nang tsun ai hku galaw na, nang shangun ai gara jut de mung sa na, ap nawng sana, daw jau sana nga ai ni she law law rai na ga ai. Karai Kasang a myit ra ai hpe hkam la na kade daram ahkyak ai hpe sharin ya nga sai. Karai Kasang anhte hpe myit mada ai mung hkam la na, byin ai kata myit mu myit hkut nga na matu re. Karai Kasang hpa ra ai n tam ai sha ti nang myit ra ai hku hkawm sa ai ni, akyu hpyi ai shaloi Karai Kasang anhte ntsa e hpa baw myit mada ai, hpa byin shangun mayu ai kaji mi mung n myit yu, n san yu ai sha ti nang ra ai hku hpyi ai ni yawng hpe Ks Paulu htawng kata na Karai a myit ra ai lam hkam la na, shawng tam na matu shadum jahprang ai lam rai nga ai. N dai zawn byin nga sai magam a matu Karai a myit rai sai hpe hkam la sai sha n rai, matut galaw sa wa ra ai lam hta mung Karai a myit ra ai n hprai ai sha, shi lu la ai wenyi chyeju kumhpa n hprai ai sha Hkristu a kasa rai nga ai myit dum let, Paulu ngu nna grit nyem ai mying shing teng hte byin mai ai ladat hku nna kabu gara shiga Eps hpung masha ni lu la hkra ndai laika hpe ka dat sai lam rai nga ai.

    Kadai hpe ka shagun ai daw hta lam lahkawng hpe matut sharin la lu na re.
1) “Eps mare e nga ai chyoi pra ai ni” hpe ka ai re, kaning re ni hpe chyoipra ai ni ngu tsun mayu ai kun? Eps mare masha re ai zawn Hkristu Yesu hta e chyoi pra ai ni re ai hpe myit dum asak hkrung nga ai ni hpang de ka ai lam re. Hpilipi laika sharing ai shaloi n dai lam tsun lai wa sai. London e nga yang, Florida, Japan, Thai, Rangsit, gara kaw mi du nga ai rai timung Hkristu Yesu a chyoi pra ai masha tai na matu re. Eps mare hpe yu ai shaloi, panlai makau na mare, hpaga shara re ai majaw masha grai hkum ai, satan grai law ai shara rai na re. Anhte gara kaw du timung, nkaja ai kaw du jang nkaja ai hku asak hkrung mat ai nrai, dai shara kaw madu Yesu hpe la shang nna chyoi pra ai shara tai mat hkra galaw sa wa na ni, tinang nga ai shara hta Hkristu Yesu a chyoi pra ai ni re hpe myit dum let hkawm sa asak hkrung nga ai ni hpang de ka shadum ai lam rai nga ai. Chyoi pra ai ni ngu ai ga hpe Eps laika hta law law lang mu lu na ga ai. Si mat sai ni hpe tsun ai n re, Yesu Hkristu marang e si ai kaw na bai hkrung rawt ai ni, madu a shing wang kata asak hkrung ai, hkawm sa ai ni, Hkristu a hkum shan ni hpe tsun ai lam rai nga ai.

2)    “Hkristu Yasu hta kangka rai nga ai ni” hpe ka shagun ai laika re. Eps mare hpe yu ai shaloi, sumla nawku ai makam masham grai hkik hkam n gun ja ai mare re. Mungkan shara shagun na sumla nawku ai ni sa mahkawng ai nat jawng kaba law law nga ai shara, Diana nat num sumla kaba dik htum hpe shadun nna naw ku ai shara re. Nat sumla, nat nawku jawng dingga ni dut sha nna hpaga grai awng ai mare langai mi re. Nawku htung n bung ai law law mahkawng nga ai shara, Asai ting hpe up hkang ai Satan daju dung ai shara ngu mai ai mare re. Eps mare hta Hkristu a mying ning sang galu kaba wa na hpe kaji mi mung n ra ai, Hkristu Yesu a majaw hpaga lawk sum mat ni ni law law re majaw Hkristan ni hpe chyawm ni hkap ai, shamyit ai shara rai nga ai. Ndai mare hta Karai a mung ga hkam la na matu Ks Paulu masum ning ap nawng sai. Dai hpang Apaulu, Timohti hte sape ni hta na hpang jahtum asak hkrung ngam ai sape Yawhan ni gaw n dai mare hpe daju tawn na Kabu gara shiga gat hkai mat wa sai. N dai zawn re mabyin masa kata kam sham sai ni Hkristu Yesu hta kangka rai nga na, Hkristu hpe sha madung tawn hkawm sa nga na matu myit mada let ka dat ai lam re.

   Anhte a Wa Karai Kasang hte Madu Yesu Hkristu kaw na, chyeju hte ngwi pyaw ai gaw, nanhte hta e a nga nga ma lit ga law (Eps 1:2). Anhte hpe shakram ai “Hello” ngu tsun ai lam re. Chyeju (grace, Karos in Greek), ngwi pyaw ai (peace, Shalom in Hebrew) gaw Karai Kasang a chyeju a jaw, Hkristu Yesu a asai marang e lu la ai lam, tinang shakut nna lu ai lam nre ai hpe chyena lu na matu n dai shakram ga hpaw hta tsun shalawm ai lam rai nga ai.

Ehpesu Laika

(By Pastor David Legge,Ga gale; Pausa Brang Rip)

Study 2, Jan 25’ 2011

1.3 Law htam la ai Karai Kasang Chyeju. (Praise the Lord, Eps 1:3 – 6)

Karai Kasang jaw ya ai shaman chyeju kade ram kaba ai, kade ram law htam ai hpe shakkawn ai daw re. Eps 1:3 – 14 hta Ks Paulu hku na law htam la ai Karai a shaman ya ai lam ni hpe shakawn ai lam Greek chyum laika hti yu ai shaloi ga hkring n nga ai matut manoi shakawn mat wa ai daw re ai hpe chye lu ai. Eps masha ni hpe laika ka dat ai shaloi htawng kata rai nga ti mung Karai a chyeju hkam la ai lam n shakawn ai n nga lu, Karai Kasang hpe n nawku ai n nga lu rai nna shi hkum nan hpa hkrum sha nga ai hpe, gara kaw rai nga ai hpe malap kau let Karai Kasang hpe shakaw shagrau nga sai lam rai nga ai. Eps laika gaw Hkristu Yesu a marang e hkristan ni rawt jat galu kaba wa ai lam ka ai re hpe ga hpaw hta hkam la saga ai. Hkristan ni kade daram Sali wunli lu ai lam n dai daw hta mu lu na re.

Eps1:3 – 4, Karai Kasng a chyeju hpe n shakawn ai n nga na matu (Blessings), ginding aga garai n lat yang kaw na anhte hpe Hkristu hta e lata la sai (election), chyeju hpe shakawn na matu re. “Anhte a Madu Yesu Hkristu a kawa rai nga ai Karai Kasang gaw a nga u ga law: shi gaw sumsing lamu lahta tang hta e, wenyi hte seng ai shaman ya ai lam amyu myu hte, Hkristu hta e anhte hpe shaman ya mi ai (Eps 1:3). Anhte gaw tsaw ra ai hte mara n rawng ai ni tai wa u ga, ginding aga garai n lat yang nna, shi anhte hpe Hkristu hta e lata la ma ni ai (Eps 1:4).” Abraham, Isak, Yaku hte Isaraela hpe shaman ya ai Karai Kasang gaw anhte Madu Yesu Hkristu a Kawa rai nga ai hpe shadan shadawng let shagrau sha a ai lam rai nga ai. Yesu Hkristu hpe Madu, Karai Kasang ngu n hkam la ai yuda htung hkan ai masha ni hpe shadum mayu ai lam mung re. Dai ni na ten hta Karai Kasang hpe shakawn ai nsen mungkan hta yawm mat wa ten, nawku hpung ni, dum nta ni hta Karai Kasang hpe shakawn ai lam nnga mat wa ai ten ni hta Karai chyeju hkam la ai ni, shi hpe n shakawn ai n nga hkra, shakawn na n malap hkra shadum ai lam re. N gin dan sai anhte hpe shagin shadan ai, hkum ting baw kaw na lagaw hkren yubak hpring nga sai anhte yubak hpe kashin ya sai. Sumsing masha byin tai na ahkang jaw ya sai, sumsing lahta tang e wenyi hte seng ai shaman chyeju amyu myu lajang da ya sai. Ndai lam ni yawng Hkristu Yesu a marang e anhte hpe shaman ya sai lam ni, Hkristu Yesu hpe lu la ai hte rau kalang dat yawng lu sa lam ni re. Nang lu sai rai yang, lu sai ngu kam ai rai yang kalang dat hkam la lu ai chyeju hpe shakawn na matu rai nga ai.

Eps 1:4 hta anhte hpe Hkristu jasang jaseng ya sai marang e, Karai Kasang a man, mara n rawng ai ni hku na shang wa lu na matu ginding aga grai n lat yang na lata la hkrum sai ni re majaw chyeju shakawn na matu rai nga ai. N lung sumpum na lung seng lata shaw la ai zawn mungkang kata na anhte hpe lata la sai. Manu shadan sai, amyu kaba shatai sai, hkawhkam a myu, hking jawng ni byin tai shangun sai. Anhte myu kaji rai ga ai ngu galoi mung n tsun saga, moi natjaw ten myu kaji rai ti mung ya Hkristu a marang e myu kaba rai saga ai. Lata la ai hpe malap nna Hkristu hpe n bu hpung dagraw ai rai yang anhte a matsat shabat re ai hpe myit dum wa na, n san seng ai ni, n gin dan ai ni zawn hkam sha wa nna lata la hkrum sai chyeju hpe n hkam la lu ni tai na re. Shi a tsaw ra myit hpe hkam la na matu anhte hpe lata la sai, Shi hte rau hkawm rau sa na matu anhte hpe lata la sai, mara n rawng ai ni tai na matu anhte hpe lata la sai. Mara n rawng ai, chyoipra ai lam na a n-gun lagaw the gara hku mung nmai byin ti mung, Karai a tsaw ra myit san san hte nang hpe lata la nna n dai lam ni jaw sai. Dai gaw Karai Kasang anhte hpe nkam ti mung kaning n chye di nna lata la ai n re, shaga madat ai majaw, myit nsu ai majaw kaja wa u ga ngu nna lata la ai mung nre, anhte yawng Karai Kasang a matu manu dan ai hkum ni rai ga ai majaw, shi anhte hpe tsaw ra dik ai majaw ginding aga garai n lat yang na anhte hpe lata la sai chyeju hpe myit dum shakawn na ahkyak nga ai.

Eps 1: 5 – 6 (hti ga) hta Hkristu a marang e kasha tai lu ai chyeju (Praise for Christ), anhte hpe shawng nnan e san da sai (predestination) chyeju hpe shakawn ga. Anhte hpe shaw nnan san da ai lam (predestination) hpe myit yu ai shaloi NN 3:9 hta Karai Kasang anhte hpe shawng tam ai wa re ai hpe mu lu saga ai. Adam yan Ewa yubak galaw ai n pawt rai nga ai Edin sun kata na shum sha nga namsi sha kau ai shaloi jang Karai Kasang chye sai. “Shaloi Karai Kasang gaw Adam hpe nang kanang nga n ta?ngu nna shaga wu ai (NN 3:9)”. Adam hpe mara shagun na matu shaga ai nre, balik ni shut ai masha hpe hkan tam ai hku, mara shagun na hkan tam ai nre. Kasha mat ai majaw, shi myit byin shangun mayu ai hku n rai mat ai majaw grai yawn let mat ai kasha hpe tam ai Kawa rai nga ai. Karai Kasang Shawng anhte hpe tam ai wa re. Adam hpe Edin sun kata pyaw pyaw nga na matu, wenyi nsoi nsa bang da sai majaw wenyi Karai hte matut mahkai na matu, makau grup yin hte kanawn mazum na matu, dusat yam nga yawng mayawng hpe up hkan na matu hpan hpajang da ai gaw Karai Kasang shawng nnan san da sai lam, predestination re. Karai Kasang a mau hpa tsaw ra myit re. Shum sha nga sha, shum galaw nga ai hpe galaw ai lam gaw ngai ngu ai tinang ra ai hku galaw hkawm mat wa re, Karai ra ai lam kaji mung n lawm ai Karai hte daw hka mat sai lam, nlu matut mat sai lam re. Lai sai daw hta lata la hkrum ai lam myit yu wa saga ai, dai gaw anhte shi hpe lata la ai n rai, Karai Kasang anhte hpe lata la ai lam rai nga ai. Predestination gaw lata la ai a shawng e nam man chyaw ya chyalu, shawn nnan na san da chyalu, Karai Kasang a man e Madu Yesu hte rau shang wa na matu san da sai lam mu mada nna chyeju shakawn na matu rai nga ai. Ks Paulu Damasaku de sawa ai shaloi Shawlu kaw na Paulu byin na matu Hkristu Yesu lata la sai. Kalang dat kabu gara shiga tsun na matu, kasa tai na matu, Hkristu a sape jet tai na matu, chyum laika law law ka na matu kadai sharing ya ai n re, shawn nnan kaw na san da chyalu, nam man chya ya chyalu ni re, predestination ngu ai Karai Kasang a mau hpa tsaw ra myit rai nga ai. Karai a man e Madu Yesu zawn re hpung shing kang rawng ai hkum hte anhte yawng shang tsap lu na matu shawn nnan na sanda chyalu rai sai (Hpp 3:21), predestination a majaw chyeju shakawn ra saga ai.

Eps 1:6 hta Hkristu a marang e kasha tai lu ai chyeju shakawn na matu re. Ga shaka dingsa ten shangai ai rai yang anhte ni Karai Kasang a Kasha ngu n mai tsun na re, hpa majaw nga yang anhte Isarael masha n re, Karai lata da ai amyu nga chyalu kaw n lawm ai ni re. Madu Yesu hpe dat ya nna shachyoi sha pra ai hkam la shagun sai, ka sha tai lu sai, Karai hpang de shang lu saga ai. Anhte yubak a mayam ni rai nga ai hpe Karai Kasang mu nna Hkristu Yesu ngu ai jahpu manu hte mari la sai. Karai a nta de (God family) shang sha lu ai kasha ni byin tai lu ai chyeju hkam la lu saga ai. Anhte lawt lu ai chyeju sha nrai Karai a kasha tai lu ai chyeju lahkawng yen Madu Yesu a majaw kalang dat lu la saga ai. N dai ram kaba ai shaman chyeju hkam la nga sai hpe shakaw na matu dum nga ga ai kun? Na a makau grup yin hpe yu nna masha ni mawdaw nnan mari ai, lu su nga mai ai hpe chyu mada nna myit n dik nga ai wa kun? Mayak mang hkan hpe chyu yu, myit rai nna myit ru myit tsang ai kata rai nga ga ai kun? Wa gaw anhte hpe Hkristu Yesu hte maren tsaw ra ai hpe myit dum nga ga. Shi hpang de wa nna simsa lam la ga. Anhte yawng Karai Kasang anhte hpe tsaw ra ai hpe chye chyalu rai ti mung kalang lang ngai hpe a hkyak dai da ram la na n re, Karai a matu ngai n re ai wa sha re, nawku hpung a matu, hpung masha ni, kahpu kanau ni a matu mung lu galaw ai n re, hpa mung byin ai wa n re ai majaw ngai n nga ti mung mai na re nga nna ti nang hkum hpe yu kaji la ga ai. Karai Kasang hpang hpajang da ai nga yawng nga pra Shi a kasha ni re ai hpe myit dum nna kayin wa ai hkum shagu hpe Haleluya! ngu yawng shagrau sha a hkap tau la nga ai hpe n malap ga, shi hpang de wa ga, shi chyeju hpe shakawn ga.

Study 3, Feb 9’ 2011

1.4 Hting rai hting rat ai Chyeju
(Praise the Lord for Redemption, Eps 1:7 – 8 )

Law htam la ai Karai a chyeju hta na hting rai hting rat ai chyeju hpe matut shakawn ai daw re. Eps 1:7 – 8 (hti ga) hti ai shaloi Shi a ntaw ntsang chyeju a majaw tsaw ra htum ai kasha a asai (by Blood) hte hting rai hting rat ya ai lam (redemption), yubak hpe raw dat ya ai (bring forgiveness), chyeju ni hkam la lu ai hpe mu mada ai daw rai nga ai. Lai sai study Eps 1:3 – 6 hta mung kang ga n lat shi yang na lata la hkrum sai lam, shawn nna na san da ai predestination a lam, kasha tai lu ai chyeju a lam ni hpe hkam la lu sai hte maren, ya hkyak hkyak asak hkrung nga ai ten hta mung kasha a asai hte hting rai hting rat ai, mara raw dat ai lam hpe matut nna hkam la nga ai hpe n malap ai chyeju shakawn na matu rai nga ai.

Tsaw ra htum ai kasha a asai a lam hpe myit yu ai shaloi hpa majaw asai hkaw si hkam ra ai, hpa baw lachyum re ai, asai n dai kadai hpe jaw ya ai jahpu manu re ai lam myit yu na matu rai nga ai. Yubak a shabrai gaw si mat ai rai nga ai (Rm 6:23). Yubak kap ai ni yawng si ra ai Karai Kasang shapraw da ai tara re. Anhte a hkum shan kata, asai kata n hkru n kaja ai ni hpring rai ma sai majaw, si gin ai yubak lu ai ni rai saga ai. Teng man kang ka ai Karai Kasang, shi a tara n jahten ai hte maren, shing gyim masha ni n tsa law htam la ai tsaw ra myit marang e, n gaw n woi tsaw ra myit kaba ai majaw, Kasha shing tai gawng malai tai na lam pru wa sai. Anhte yawng a law htam la ai yubak mara hpe wa kau lu na jahpu manu gaw Hkristu hta lai kadai n nga ai, dai sha n-ga, gawng malai tai lu hkra mara n rawng san seng ai gaw Yesu Hkristu hta lai mungkang masha kadai mung n mai byin nga ai majaw shi a kasha shing tai hpe jaw ai lam rai nga ai. Karai Kasang a man e shut hpyit tawt lai ai, shi hpe n madat n mara ai anhte yawng a yubak hka hpe wa ai lam re. N dai shut hpyit ai mara marang e, yubak a shabrai gaw si mat na re majaw anhte a matu, n si na matu shi a asai hkaw ai lam rai nga ai. Anhte chye na shut ai, sara ni sharing shut chye ai lam gaw, Hkristu gawn malai tai ai jahpu manu gaw, satan hpe jaw ai re. Anhte satan a htawng kata rawng nga ai majaw, satan madu da ai kaw re majaw, lawt wa lu hkra Hkristu Yesu gawn malai tai si hkam ai jahpu manu hte anhte hpe satan kaw na hkye la ai, satan hpe jaw ai jahpu manu re, anhte satang hpe n dang ai majaw Hkristu shi hkum hpe nan jahpu manu sa jaw ai re, nga nna chye na ai, sharing ai gaw shut shai ai lam rai nga ai. Chyum laika hta dai hku sharin da ai lam n nga ai. Karai Kasang hpe ning hkap ai ni, shi shum galaw nga ai hpe galaw ai ni, shi hpe n teng n man ai hku, n jaw ai hku, galaw ai ni hpe si gin ai mara jaw na matu jahkrat da ai tara hpe teng man kang ka ai Karai Kasang n jahten ai shadik shatup ai maren e, maga mi de shi tsaw ra ai shigrim masha ni hpe hkye la lu na matu, Kasha shing tai Yesu hpe wudang n tsa jen hkam shangun let anhte yubak mara jahpu a matu gawng malai tai si hkam ai lam rai nga ai.

Tsun n dang kaba ai jahpu manu hte anhte hkye hkrang la hkrum sai, htani htana asak lu sai sha n ga, ning nan bai hpang hpajang hkrum sai, jasan jaseng shachyoi sha pra hkam la lu sai, teng man kangka ai ni bai tai wa lu sai lam shagu hkam la lu ai gaw Kasha a asai majaw rai nga ai. Anhte a shakut sharang ai majaw, anhte kade daram kaja ai bungli galaw ai majaw n re. Dai majaw hkye hkrang la ai hkrum sai lam, lahta de madun da ai lam ni hpe manyi anhte lu sai rai ti mung hpawt nyi bai sum mat na re ngu myit tsang shara hpa n-nga ai chyeju gaw kasha a asai hting rai hting rat ya ai lam hkam la ai chyeju san san rai nga ai. Madu a asai gaw hpung shing kang hte pring ai asai re. Prat tup galaw sai shut hprit mara, jahkring sha galaw ti mung shabai n mai kaba la ai mara ni yawng hpe kashin ya lu ai a tsam, wa kau ya lu ai jahpu manu rawng ai hpu la ai a asai, hpung shingkang rawng ai asai rai nga ai. Nye a mara kade ram kaba ai, law htam ai hpe chye magang, madu a asai kade ram hpu ai hpe myit dum wa magang rai nga sai. Asai n lawm ai mungga gaw myihtoi chye htoi, ga amyu myu chye shaga ti mung kaman sha re, hkye hkrang la ai lam n byin lu ai, tsun ai wa mahtang dagam dala hkrum na re ai hpe (Glt 1:8 – 9) hta mu lu ai.

Anhte a n tsawm htap ai labau hpe galai nna dai ni na ten hta tsawm htap ai ni tai hkra hkristu a asai hte hting rai hting rat ya ai (Redemption) lam hkam la lu saga ai. Hting rai hting rat ya ai lam hpe chyum mungga hta amyu myu hku na mu lu na re. 1) Jahpu manu hte mari nna hting rai hting rat la sai (Yh 3:16 – 18). Anhte a hkum hpe hpa lachyum n pru ai mungkan de ap ai n htoi nga lai wa saga ai. Yubak hpang de anhte hkum hpe ap kau ai, Karasi Kasang hpe kabai da ai, anhte nan ti nang a hkum hpe dut sha kau sai ni rai saga ai. Mayam ni hpe mari ai zawn yubak mari ai shaloi lawm mat ai yubak a mayam ni rai mat saga ai. Arai lama ma hpe lu na matu jahpu manu hte mari la ra ai zawn anhte hpe Karai Kasang gaw Yesu ngu ai jahpu manu hte mari la sai. Hkristu Yesu hte hting rai hting rat ai lam hkam la lu ai chyeju hpe shakawn ra ga ai. Anhte hkum anhte n madu ai sha, anhte hpe mari da ai Karai Kasang a lata kaw re ai hpe myit dum ra nga ga ai. 2) Manu dan dik htum ai Hristu a asai hte hting rai hting rat ai hkam lalu sai (I Ptr 1:18-19). Yubak lata de galoi mung bai n du hkra, kalang mi bai n mari ra hkra, mayam ni hpe dut ai gat lawk de anhte ni dut rai bai n byin hkra manu dang dik htum ai Hkristu a asai hte hting rai hting rat la hkrum sai ni rai saga ai. 3) Gyit hkang da ai tara, upade tawt lai ai lam kaw na lawt hkra hting rai hting rat la sai. Nang shut hpyit tawt lai ai hte maren daw dan hkrum na rai ti mung Karai Kasang a daw dan ai kaw na lawt hkra hting rai hting rat la ai hkrum sai. Nang hpe hkrat sum shangun ai yubak, ten shagu na a kraw kata li nga ai yubak mara ni, Karai a man e matsat shabat byin shangun ai lam ni yawng hpe Hkristu la kabai kaw ya sai, wudang n tsa hta hting rai hting rat ya sai majaw galoi mung jeyang hkrum na sai n rai. Lawt hkra hting rai hting rat ya ai chyeju hpe shakawn na matu rai nga ai. Karai Kasang anhte hpe hpan da sai, Shi hte tsan gan mat wa ai shaloi Hkristu a asai hte hting rai hting rat la sai majaw anhte hpe lahkawng lang kahtap na madu ai Karai rai nga sai. (ga shadawn; li galaw na hka de sa gin sup ten shayawng kau ai ma langai mi, shi a li lanyi mi na ten gat seng kaw bai mu ai ten lu hkra bai mari la ai.) Mungkan ga na gum hpraw hkoi sha ai ni a lata kaw rai yang anhte hpa mung mai shamu na n rai sai. Mau hpa Karai a tsaw ra myit, anhte hpe hpan da sai hpang anhte mat mat ai, dam mat ai, yubak mayam tai mat ai shaloi anhte hpe mu hkra tam nna jahpu manu jaw let mari shaw la sai. Mari ai shaloi hpu dik ai Hkristu a asai hte tsep kawp lawt hkra mari la ai hting rai hting rat chyeju hpe myit dum shakawn na matu rai nga ai.

Yubak hpe raw dat kau na akyu hpe Hkristu a asai marang e hkam la lu saga ai (Kls 1:14). Anhte Karai hpe ning hkap ai yubak, Karai shum galaw nga ai hpe galaw ai yubak, anhte nan galaw la ai shut shai yubak mara hte, Adam a marang e lu la ai hkri tung yubak mara yawng raw dat kau na akyu lu sai re. N dai lahkawng yen hpe Hkristu Yesu a asai hte galai la sai akyu hpe chye na lu na matu rai nga ai. Chyum mungga hta yu bak raw dat kau hkrum sai lam hpe lam masum hku na dang dang leng leng mu lu na ga ai. 1) Htani htana mara raw dat hkrum ai (eternal forfiveness) lam lu la saga ai. Lai sai ten na mara, dai ni na mara, htawm hpan na mara yawng kaw na shalawt hkrum sai chyeju hpe Hkristu Yesu wudang hta jen hkam ai shaloi ti nang a mara ni yawng mung lawm sai hpe kam nna Hkristu Yesu hpe hkye hkrang la sai madu ngu teng teng kam sham ai ni yawng, yubak kaw na htani htana raw dat hkrum ai chyeju lu la na re. 2) Karai Kasang hte bai matut mahkai lu hkra mara raw dat hkum ai (restorative forgiveness) akyu hpe lu la na re. N dai kaw n chye na ai lam mai pru wa ai gaw moi prat, ya prat, htawm hpang prat htani htana mara raw dat hkrum sayang, hpa mara a majaw Karai hte bai matut lu hkra mara raw dat na (restorative forgiveness) naw ra a ta? N dai lam gaw anhte kam sham ai ni rai sai hpang, Karai Kasang a kasha rai sai hpang kaji kajaw shut ai hpe hpyi nyem ai shaloi hkam la lu ai chye ju re. Karai Kasang a kasha tai sai hpang shut shai chye ga hpe n hpaw hpyen dan ai rai yang Hkye hkrang la ai n sum ti mung, Karai Kasang hte kanawn mazum ai lam n hkrak mat chye ai hpe myit dum let, Wa e! ngai na a ning sha bai shut sai, nye mara hpe raw dat ya rit, n dai n tsawm la ai yubak mara hpe an lahkawng a lapran n nga hkra hpaw hpyen dan let galaw shut ai mara hpe wa hpang de hpyi nyem tawng ban ai hte rau, mara raw dat ai (restorative forginess) chyeju hkam la lu ai lam re. 3) Karai uphkang ai kata mara raw dat hkrum ai (Governmental forgiveness) chyeju hpe hkam la lu sai. Ga shadawn, chyaru ya langai mi galai shai nna htani htana mara raw dat ai chyeju, Karai Kasang hte bai matut mahkai na chyeju hpe lu la ti mung, lu lai sha lai ai majaw hten mat ai asin (liver) hpe Karai Kasang nnan bai n jaw sai. Karai n dang di lu na nre, ti nang gat hkai ai hte maren dan la ra ai mungga hte maren, Karai uphkang ai kata shadawn sharam hte mara raw dat ai chyeju, ladu hkrum hkra asak hkrung lu ai chyeju, asak hkrung ten hta Karai hpung shingkang shadan shadawng lu ai chyeju hpe shi a hten mat sai asin hpa mung du hka n jaw ai sha hkam la lu na re.

Hpilipi Laika Shing du Labau & Daw Kaba -1

(Joy in Suffering, Christ is our life)

(By Pastor David Legge,translated by Pausa Brang Rip)

0.1 Shing du labau

Ø Kasa Paulu Roma htawng kata A.D 59 – 61 daram hta ka ai laika nga ma ai. Shara nkau hkan Ehpesu htawng kata AD 53 – 55 lapran ka ai nga ai majaw anhte hku na AD 53 – 61 ka ai ngu yang n shut sai.

Ø (Letter of Joy, A worm encouragement), Kabu gara ai lam jaw ai, alum ala n-gun jaw ai laika nga nna chyum sara kaba nit tsun ma ai.

Ø (A city in Nothern Greece), Hpilipi mare gaw Greece mung dan a Dingda de nga ai mare re.

Ø Kasa Laika 16:6 – 12 yu ai shaloi Kasa Paulu dai de sa na matu n myit da ai rai ti mung Madu Yesu jaw ai shingran hpe hkan shatup ai marang e, Kasa Paulu, Htila, Luka & Timohti ni dai mare de du sa wa masai.

Ø N bung ai background, tradition & culture lu ai masha ni kahkying nna Europe kaw shawng nnan Yesu hpe hkap la ai hpung re.

Ø (Facing several challenges) Hpilipi hpung dai ten hta manu mana shakut, hkam sharing ra ai ten re.

• Shinggan de na gasat ai hta Roma, Greece ni yawng Hkristan hpe kasat, zingri ai ten.

• Hpung kata hta shara shagu de na background n bung ni kahkying ai marang e, nang grau, ngai grau, nye doctrine she grau kaja ai nga shing jawng ten, shada n htuk hkak ai ten.

• Shut shai ai sharin lam ni rai nga ai, Yuda htung tara, Roma makam masham ni hte hpung kata Hkristan tai sai ni hpe lam shyit shangun nga ai ten. Dai htung tara ni hpe n kabai ai sha Hkristan tai ai ni law law rai nga ai ten.

0.2 Kabu gara ai hte Pyaw ai lam n bung ai.

Ø Happy – Pyaw ai lam, shingyin masha yawng tam ai, prat tup pyaw sai nga ai mi n nga

Ø Ja gum hpraw lu, manu dan rai mahkawng, n mu ga ai mu, n du ga ai shara du jang pyaw sai nga ni law law re, rai ti mung Shira maka, masa hta, feeling hta hkan na she mai pyaw ai.

Ø Gum hpraw lagu hkrum, masu katut ai rai yang, ti nang ra dik ai rai hten/mat ai ten, ti nang tsaw ra dik ai wa kabai kau da, si hka kau da ai ten, machyi kaba hrum, a na kaba lama ma lu ai ten hta myit htum myit daw ai hkrum ten rai nna, gara hku mung nmai pyaw sai.

Ø Joy – Kabu Gara ai lam gaw pyaw ai ngu ai hta naw grau ai, grau hkam jan lu ai, Yesu jaw ai lam, ten shagu Kabu gara lu ai lam re.

Ø Kaning re masa, shira maka hta mung Kabu gara lu ai.

Ø Kaning re lam hrum rai ti mung, Karai Kasang nga ai, Karai Kasang hte rau re ngu ai hpe a tsawm chye nna Kabu gara lu ai.

Ø Madu Yesu hpe ten shagu manoi ai marang e hpa byin wa timung, yak hkak, jam jau, lam shagu hta madu Yesu jaw ai Kabu gara ai ngwi pyaw ai shaman chyeju hpe lu la na lam n dai Hpilipi laika marang e chye lu na re. Hpilipi hpung mung mayak law law a lapran Kabu gara mai ai hpe tsun dan nga ai. (The Theme of Philippi)

1.1 Ga hpaw (Introduction, Hplp 1:1 – 2)

Hkistu Yesu a mayam Paulu yan Timohti gaw Hpilipi mare e nga nga ai, Hkristu Yesu hta e chyoi pra ai ni hpung up, hpung tau ni hte hpang de

Hpp 1:1-2 hpe hti hpang ai shaloi ga si 4 hpe n gun la mai nga ai. 1) Hkristu Yesu a mayam, 2) Paulu yan Timohti, 3) Hpilipi mare e nga nga ai Hkristu Yesu hta e chyoi pra ai ni, 4) chyoipra ai ni nlang.

Ø Hkristu Yesu a Mayam: Tinang galaw mayu ai lam yawng hpe ning dang nna Madu Yesu ra ai hku sak hkrung ai lam rai nga ai. Mayam ngu ai ga si hpe myit yu ai shaloi, tinang myit n shadang ai, tinang ra ai hku n re ai sha madu ra ai hku, madu shangun ai hku hkan galaw ai, tinang hpe madu ai wa nga ai n malap ai, dai madu hpe madat mara ra, dai madu tsun ai hku hkan sa shadik shatup ai ni re. Anhte madu Yesu gaw anhte ni a lusha, bu hpun, nga shara, ra n rawng hkra jahpring jazup ya na re ai lam (Hpp 4:19) hta mu lu ga ai. Yawng myit yu na lam gaw, anhte ni a sak hkrung lam hta shi hpe Madu n shatai, ra jang karum ya na matu sha hpyi ai rai yang dai madu myit pyaw na rai kun? Shi ra ai hku n galaw, shi hpe shawng n ap ai sha hkawm sa nmai mat, matut nmai sa mat, du hka tsin yam hkrum jang she shi hpe shaga ai gaw madu shatai ai rai nga ai kun?

Ø Paulu yan Timohti: Ndai kaw Timothi a mying ka shalawm ai hpe myit yu ai shaloi, shi a hkang galai na wa hpe shachyen ya ai lam re ai zawn, Ram ma rai nga ai Timohti hte masha kaba rai nga ai Kasa Paulu yan a pri nyem ai kanawn mazup lam hpe madun ai rai nga ai. Future nawku hpung hpe gaw gap ai shaloi tinang mying kaba na, tinang hkrai labau shang founder rai na hpe n myit ai sha, kaji kaba n nga yawng myit hkrum shang lawm na matu tsun ai lam re. Timothi gaw nye kasha pang, thape ma she re, shi mying n shalawm ra ai ngu n myit ai sha, dai madu a magma hta rau sha jawm gun hpai ai lam madun nga ai. Dai ni na ten hta nawku hpung law law wa ram ma hte masha kaba ni hpung magam hta myit hkrum ai n mu lu ai gaw ramma ni tinang ra ai hpe chyu galaw mayu, masha kaba ni hte rai jang key n htuk ai, masha kaba ni pat shing dang na mara ai nga myit la let myit shadang galaw ai zawn, masha kaba daw ni mung galai shai ai mung kang kata ram ma ni kawm mayu nga ai hpe n chye na ya, kaba ai ni myit ai hku, shanhte kaba wa ai ten zawn sha byin mayu, nam ching n bung ai ram ma ni ra ai lam hpe n chye na ai majaw re byin ai mang hkang rai nga ai. Ks Paulu n dai kaw tsun ai lam gaw myit hkrum mang rum ai, tinang ra ai chyu sha n myit, manang wa hpe tau chye, myit chye ai shaloi, kaning re ten rai timung, kadai hte kanawn mazum timung kabu gara, myit sim sa ai lam, kabu gara ai lam Madu Yesu a marang e lu la mai ai hpe tsun ai re.

Ø Hpilipi mare e nga nga ai, Hkristu Yesu hta e chyoi pra ai ni: Hpp mare masha re ai zawn Hkristu Yesu hta e chyoi pra ai ni re ai hpe myit dum na matu re. Dai Hpp shara hta anhte nga shara hpe bang nna bai hti yu ga. Hkristu Yesu a chyoi pra ai masha tai na gaw, London e nga yang, Florida, Japan, Thai, Rangsit, gara kaw mi du nga ai rai timung Hkristu Yesu a chyoi pra ai masha tai na matu ahkyak la nga ai. Masha n kau gaw gara kaw nga timung n kaja ai, hten za ai magam, nkaja ai lai len ni hte sha sak hkrung chye ai. Loi grau kaja ai n kau mi kaja dat, nkaja dat chye rai ga ai, kadai nmu jan gaw grai nkaja ai hku, matsat shabat sak hkrung nna, masha mu ai kaw grai kaja ai hku, chyoi pra san seng dik ai hku chye sak hkrung ga ai. N dai zawn double standard nrai ai sha, gara kaw du timung, nkaja ai kaw du jang nkaja ai hku sak hkrung mat ai nrai, dai shara kaw madu Yesu hpe la shang nna chyoi pra ai shara tai mat hkra galaw na matu, tinang nga ai shara hta Hkristu Yesu a chyoi pra ai ni re hpe myit dum let hkawm sa sak hkrung na matu rai nga ai.

Ø Chyoi pra ai ni nlang: Kasa Paulu gaw shi hkum hpe mayam nga la nna shi matut mahkai ai Hpp masha ni hpe chyoi pra ai ni nlang ngu tsun ai hpe kasi la na matu re. Tinang hkum hpe shagrit nna manang wa hpe shagrau ai lam galaw na matu sharin nga ai. Kam sham ai ni yawng Chyoi pra ai ni re hpe myit dum na matu re. Chyoi pra ai ni nlang ngu ai gaw ra n rawng ai, hkum tsup ai hpe tsun ai nre ai sha, madu Yesu a makau, madu a shing wang e sak hkrung ai lam re. Hpp masha ni rai dum ai hkrai, ngai grau chye, nye doctrine she grau tsaw ai nga mayu ai hkrai nre ai sha tinang hkum shagrik nna manang hpe shagrau chye na matu shadum nga ai lam re. Hpp masha ni chye chyang hkum tsup jat wa na hpe shakut ai marang ai madu a shing wang kata na pru wa na hpe myit tsang let, chyoi pra ai ni n lang re majaw madu Yesu hte nhka na matu tsun shadum nga ai lam re.

1.2 Hpilipi hpung masha ni hpe Shakram ai. (Greeting with thankfulness, Hplp 1:3 – 5)

Shawng nnan a nhtoi kaw na ya du hkra dai kabu gara shiga hta nanhte a kanawn mazum ai lam majaw (Hplp 1:3),

Madu Yesu hpe hkap la ai shawng nnan nhtoi kaw na dai kabu gara shiga hta Hpp masha ni kanawn mazup ai lam gaw ding yang re hpe mu nna kabu chye ju shakawn nga ai re. Gara hku na dai zawn re ai hpe Ks Paulu chye a ta? Hplp 4:15-16 hta Makedoni (Hpp mare lawm ai ginwang) na shi pru wa ten hta kaga kadai mung Ks Paulu hte n matut ai rai timung Hpp hpung masha ni gaw matut ding yang re, Htesaloni mare e Ks Paulu nga ai ten hta 1,2 lang ra ai lam Hplp ni shagun jaw ma ai. Madu hte ding yang kanaw mazum ai lam hpe n gup ga hte nrai ta tut Hpp hpung masha ni shagun jaw ai hpe yu nna Hpp hpung masha ni dai kabu gara shiga hta ding yang kanawn mazum ai ngu nna Ks Paulu tsun ai lam re. Anhte dangdi dang dep lu ai ap nawng daw jaw let hkawm sa ai marang e dai kabu gara shiga hta ding yang kanawn mazum ai lam madun lu ga ai.Tinang a dum nta hpe kabu gara shiga a matu hpaw ya ai, lu sha ku hta kabu gara shiga a matu lajang ya ai, Alu sadek hta dai kabu gara shiga a matu bang ai lam ni rai nga sai. Na a ja gum hpraw ni ma na re, n gun a tsam grai dat ra na re, rai ti mung kaman galaw ai n rai na re, anhte jaw bang ap nawng ai majaw dai kabu gara shiga matut jam bra lu na, madu Yesu a mying ning sang grau galu kaba a lu na, yubak kap ai ni galai shai nna htani hta na asak lu la na, kade ram gabu hpa rai ta. Anhte tinang hkum ga san san yu ga. Anhte hpa baw ap nawng sani? Ks Paulu tsun ai kabu gara shiga hta ding yang kanawn mazum ai lam sake gara hku madun sani?

Nanhte hpe dum shagu e nye a Karai Kasang hpe ngai shakawn kungdawn (Hpp 1:4),

Htawng kata rawng nga ai wa, shi jamjau nga ai lam, shi ra ai lam ni hpe myit ndum ai sha manang wa hpe myit dum nna Karai Kasang hpe shakawn nga ai. Mara nlu ai sharen da hkrum, kayet zingri hkrum, masha law law man e roi sha kaya krum ai majaw anhte rai yang dai lam ni hpe bai myit yu na lam law law nga na re. Ks Paulu sharin ya ai gaw du hka tsin yam hkrum ten hta lai wa sai ten hta masha ni tinang hpe gara hku garum la ai, langai ngai a majaw hkam la wa sai mai kaja ai ni hpe nhtang hti yu ai rai yang Karai Kasang hpe shakawn nna Kabu gara lu na re. Htawng kata e shi myit nga ai lam ni gaw, htawng kata mungga lu gat hkai ai, sin langa ni galai shai ai, sumpan hkyeng dut ai num Ludi galai shai nna shi nta hpe nawku shara shatai ai, Makedoni e nga ai Hpp hpung masha ni grai matsan ma timung shahte ap nawng ai, matsan dum lama chye ai, shi kabu gara shiga tsun da ai ni Karai Kasang hpe kamsham wa ai ni hpe Ks Paulu myit nga ai lam chyum laika hta mu lu na re. Dai lam ni myit ai hte Karai Kasang hpe shakawn nna Kabu gara nga sai. Nang/ ngai hpe hpung up, hpung sara, masha ni myit dat ai shaloi shan hte kabu gara lu sani? Dai nhkru dik ai wa kun? Grai chye masu ai wa kun? nying nying san ai wa kun? myi man galoi mung ntsawm ai wa kun? nga nna masha ni myit ai hta lawm nga ga ai kun? Masha kade hpe lu kabu shangu sani? Anhte a sak hkrung lam hta manang ni anhte hpe myit ai shaloi shanhte hpe kabu gara shangun lu ai zawn tinang nang mung masha ni a lam myit ai shaloi, mai kaja ai hpe chye myit, dai wa a nkaja ai lam malap da nna Karai Kasang a chyeju hpe chye shakawn ai ni rai ra ai.

Nye a akyu hpyi mahpyi hta, nanhte mahkra a matut mara galoi mung kabu gara ai myit hte akyu hpyi shachyen nga nngai. (Hplp 1:5),

Htawng kata jam jau nga ai wa masha ni a matu kabu gara let kyu hpyi shachyen nga ai. Hplp 2:4 hta mung ‘tinang hte seng ai sha nrai masha gale hte seng ai hpe mung myit yu nga ga’ nga rawng nga ai. Manang wa a matu akyu hpyi ya ai hte maren masha ni hpe mung tinang a matu kyu hpyi shangun ra ga ai. Anhte ni masha ni a matu akyu nchye hpyi ya ga ai. Masha ni hpe mung tinang a matu akyu hpyi shangun ai baw nchye galaw ni law law re. Tinang a matu lusha gam hkra rai hpyi timung manang wa matu rai jang tinang hta grau mat na hpe tsang nna shayawm hpyi ya ai baw chye galaw ga ai. Ngai hte Karai Kasang chye jang rai sai, Karai Kasang hpe ngai mai tsun dan ai, nye a matu ngai hkrai mai hpyi la mai ai, nga myit chye ga ai. Dai hku she mai yang Yesu baw tai ai nawku hpung a hkrum hkrang ni anhte ntai sai, anhte hpung a lagaw, lata, hkumhkrang a daw chyen ni re nga mung ntsun da na re. Tinang a gawng kya ai lam manang wa hpe tsun dan nna akyu hpyi shangun na grai a gam chye ga ai. Karai Kasang gaw hpung hpe naman chya ya nna dai shaman chyeju ni yawng Yesu a marang e hpung kata nga ai yawng hkam la ai hpe mu lu ai. Manang wa hpe akyu chye hpyi ya ai lam gaw tinang hpe kabu gara myit simsa shangun ai lam re. Manag wa hpe nchye myit ai rai yang shahte a matu mung akyu hpyi ya na n dum na re, tinang a matu sha myit ai (selfishness) masha ngu mai tsun ai. Ks Paulu gaw Hplp masha mahkra a matu akyu hyi ya ai hte maren, shi hpe myitdum akyu hpyi ya na matu law law lang chyum laika hta rawng nga ai. W/Z hta pray cell ni, 24-hr chain prayer ni galaw ai lam gaw ndai chyumga hte hkrak rai tau nga sai.

1.3 Mai kaja ai amu shatsup shatup ya na. (Anticipation of believer’s perfection, Hplp 1:6)

Nanhte hta e mai kaja ai amu galaw hpang ai wa gaw Yesu Hkristu a nhtoi du hkra dai hpe shatsup shatup na ra ai (Hplp 1:6),

Madu Yesu hpe hkap la ai marang e manu mana zingri hkrum, shani shagu madu hpe nkam sana matu gumlau hkrum nga ai Hplp ni hpang de, Madu gaw shi hpang da sai mai kaja ai amu hpe htum hkra matut na, shatsup shatup na shiga Ks Paulu tsun nga ai re. Anhte yawng a matu kade myit dik hpa, kabu hpa rai ta? Grai jamjau nga ai ten, aung padang lu hkra shakut nga ninglen hkrat sum wa ai ten, madu hte rau hkawm sa nga ding yang satan jahten sharun ai hkrum ten, gara hku mi byin sana ngu nchye tsun mat hkra myit htum ai ten ni hta n dai chyumga gaw anhte a matu mahtai rai nga ai. Madu shangut ya na, ngu ai guarantee rai nga ai.

Ø Galati 3:3 hta “dai wenyi hta hpa nna galaw hpang myit htawm e, hkum shan hta hpa nna ya shangut na mi ni?” nga tsun da nga ai. Anhte tinang a n-gun atsam hta hpa nna shangut la mayu ai ni rai ga ai. Karai Kasang anhte myit masin hpaw ya let hpang wa saga ai, raitimung agung alau hrum wa, duhka hkrum wa yang tinang mahkang hpe chyu sha mu ai ni, anhte a ra rawng ai majaw, nhkum tsup, nhkaw ai majaw re ngu myit la ai ni, hkrat sum mat ai hpe chyu myit ai ni tai wa saga ai. Anhte hpe npawt hpang ya ai hkyehkrang la ai wa hpe ndum ai majaw myit ru jamjau hkrum nna kabu gara ai lam n lu ai re. Sumla soi ai wa a studio de shang wa ai shaloi, a daw achyen re ngut yang grai kaja na zawn re sumla ni n ngut ai law law hpe mu chye ga ai. Shi gara hku shangut na nchye mat hkra bawnu chyat ai majaw, shing n rai shi lata paralysis byin nna n mai soi shangut mat ai majaw mai byin ai. Raitimung madu a worshop de shang wa ai shaloi dai zawn re langai mung nmu na re, yawng gaw zeng, hkrak re hpe mu lu na ga ai. Madu gaw anhte hpe nhkye la lu hkra lata kadun ai wa nre, anhte hpe nmu hkra mi kyaw nga ai wa, anhte shaga ai nna hkra na hpang nga ai wa nre, anhte a magam bungli nshangut lu hkra nchye ai wa, nhkaw ai wa, nre ai hpe anhte yawng chye saga ai.

Ø Anhte ni tinang chye ai hku mi galaw hkawm ai raitimung chyeju tara marang e shi hpe kamsham sai ni a magam hpe shangut na nhtoi KK lajang da sai. Yesu Hkristu a nhtoi ngu ai hpe Wa Karai Kasang a calendar hta gara shani re ngut nna a tsawm matsing da chyalu re. Dai hku nga yang nang yubak galaw nga ai hpe myit shapyaw taw, matut galaw u nga ai nre, Ks Paulu tsun mayu ai mung ndai hku nrai na re, yubak hpe kabai nna teng man ai myit malai hte nhtang wa ai lam shawng galaw na hpe madu a kasa jet jet rai sai ni nmalap na re, ya jang ding yawm let teng man ai myit malai hte nhtang wa ai rai yang Karai Kasang a hkum zup ai chyeju, bungli shangut ai chyeju gaw Yesu hkristu a marang e hkam la lu na re. Na a bawnu, machye machyang, ngun atsam hpe malap, kau da nna madu Yesu hpe azi yu let hkawm wa saga law.

1.4 Kasa Paulu a tsawra n-gaw nwoi. (Paul’s example to us, Hplp 1:7 –

Nanhte mahkra a lam ngai ning rai myit nga na gaw ginng dan nga ai rai nna, nye a myit masin hte e ngai nanhte hpe sharawng nga nngai. (Hplp 1:7),

Hplp1:4 hta ‘nanhte hpe dum shagu’ nga yawng hpe dum ai lam ka da nna ya kalang mi shi a myit masin kata yawng hpe sharawng da ai lam tsun nga ai. ‘Dum ai’ ngu ai gaw bawnu kaw na wa chye ai, dai sha n rai, yawng hpe myit masin salum bang da ai lam tsun nga ai. Hpung kata hta anhte myit dum ai hpung masha, hpu nau ni law law nga na re, dai ni a matu akyu hpyi ya ai, dai wa gara hku rai sai kun? yahte hkum npyaw ai nga, kaja sai kun, nga nna galaw ai lam gaw bawnu shangun ai hku galaw ai nre ai sha myit masin kraw lawang kaw na rain a ahkyak ai. Ningbaw re majaw sa kawan yu ra nga ai, masha ni pray cell hta dai wa a matu kyu hpyi ya ai da, anhte mung galaw ra nhten nga nna baw nu hte masha ni hpe myit dum chye ga ai. Myit masin kata rawng nna galaw ai kade rai kun? Masha kade hpe tinang a myit masin hta bang da lu saga ai kun? Ks Paulu ndai kaw tsun ai gaw masu ai nre, ntsa lam (lumuye) Hplp ni shi hpe garum ai majaw tsun ai mung nre. Hplp ni hpe dum shagu, Karai Kasang hpe shakawn (1:4), dai ni yawng hpe kyu hpyi ya ai marang e (1:5) kabu gara nga ai Ks Paulu a myit masin kata Hplp ni rawng nga na tsun nra na re.

Hkyehkrang la hkrum sai sake hta manang wa hpe tsaw ra myit chye madun ai lawm nga ai. Anhte hkyehkrang la hkrum sai ni, myit masin krawlawang kata na pru wa ai tsawra myit chye madun ra saga ai. Karai Kasang hpe sha nrai, htingbu wa hpe, hpung kata rau nawku ai hpu nau ni yawng hpe myit masin kata bang da ra ga ai. Hpung kata shada tsaw ra ai lam gaw- engine wine gaw jat atawm sha chyai na matu geer ni a lapran pri nyen shangu ai zaw- hpung hpe shangwi shapyaw ai lam rai nga ai. Ks Paulu anhte hpe tsawra ai sakse madun lai wa sai. Anhte a matu htawng rawng sai, tara maigan ni hpe kabu gara shiga tsun dan sai, dai ten hta nlung hte kabai ai mung hkrum sai, tara rung kata teng man ai mung ga a lam defend galaw ai majaw matsa ai, si na daram kayet ai hkrum sha sai, ndai lam ni gaw shi anhte hpe teng sha tsaw ra ai sakse re. Tsawra ai lam hpe n-gup ga hte sha nrai magam bungli hte madun chye ra saga ai. Dang nga jang dai na kaw na yawng hpe tsawra hkawm sana, sum tsaw laika yawng hpe hkan garan jaw sana ngu myit la yang mai na i? gara hku ta tut magam bungli madun na ga ta? Tinang hkum hpe ga san san yu ga?

Hkristu Yesu a n-gaw nwai ai hta, ngai nanhte nlang hte hpe kade wa nra la nga ai gaw Karai Kasang nye a sakse rai nga ai (Hplp 1:8),

Hplp ni hpe kade daram tsaw ra nja ai gaw Karai Kasang sakse re nga tsun nga ai. “kade wa nra la nga ai” ngu ai gaw nja nhpra re, kade daram myit dum ai hpe tsun ai re. Ks Paulu ndai kaw tsun ai gaw Hkristu Yesu a n-gaw nwai ai shi hta shang, shamu shamawt ai marang e anhte hpe tsaw ra ai, nja nhpra re ai lam lwi pru wa ai hpe tsun ai re. Madu Yesu hte kanawn mazum na matu re, shaloi madu a tsaw ra myit ni nang kaw na lwi pru wan a ra ai. Ndai zawn re mahkrum madup anhte kaw i hkrum ga sai kun? Roma 5:5 hta “kaning rai nme law anhte hpe jaw da sai Chyoi pra ai Wenyi e Karai Kasang a traw ra ai myit, anhte a kraw lawang hta e ru bang ya mani ai.” Madu Yesu a tsaw ra myit anhte hkum kata shang nna, woi shamu shamawt ai marang e kaga jasam wa hpe tsawra myit madum ai lam pru wa ai i hkrum ga sai kun?

1.5 Kasa Paulu a kyu hpyi ga. (Paul’s Prayer, Hplp 1:9 – 11)

Hkristu a nhtoi hta san seng ai hte mara nrawng lu ai sha. (Hplp 1:9),

Sanseng ai hpe English chyum laika hta Sincere nga da ai, dictionary hta “without wax” nga gale da ai re. Furniture galaw ai laksama ni hpun pyen, ana rawng ai, hku hku ai hkan wax hte kapa nna, dai hpe polish bai chya shatsawm rai dut sha ai hpe mu ga na re. San seng ai ngu ai lam gaw kapa ai, makoi magap ai nlawm ai, mara n rawng ai hpe tsun nga ai. Madu a kasha ni Hkristu a nhtoi du hkra dai zawn sak hkrung na matu tsun ai lam re.

Ga hpaw hta Hplp e nga ai chyoi pra ai ni ngu ai lam myit yu ai shaloi double standard nmai galaw ai hpe tsun wa saga ai. Stage ntsa e coat palawng, necktie, shoe ni hte grai zen rai, shing gan hku yu yang grai htuk timung kata de dai hku rai yang she rai na. Hpa magyi magaw n-nga ai sha, shing gan kaw tinang madun ai hte maren kata de mung hkrak rai mara nrawng ai san seng ai hku sak hkrung na matu re. Teng man ai hku sak hkrung lam mung san seng ai sak hkrung lam re ai hpe Abraham Lincoln tsun lai wa ai ga shadawn hpe n-gun la ga: 'I am not bound to win, but I am bound to be true. I am not bound to succeed, but I am bound to live up to what light that I have. I must stand with anybody who stands right, I must stand with him while he is right, and part with him when he goes wrong'.

Ding hpring ai asi hte hpring chyat lu myit ga. (Hplp 1:10),

Ding hyping ai asi si na matu a ru de tsaw ra myit rawng ra ai. Ga kata de tsaw ra myit ngu ai aru hpe kadai n mu timung, hpung hta noi ai asi hpe yawng mu lu ai. Masha hkum hte shadawn ga nga yang aru gaw myit kraw lawang kata rai nna asi ni ngu ai gaw anhte galaw madun ai magam bungli ni rai na re. Anhte yawng dai ding hyping ai asi hyping chyat lu hkra kraw lawang kata hta tinang hpe n tsaw ra ai ni hpe tsaw ra lu ai, gade galaw ya timung chyeju n chye dum ai ni hpe matut tsaw ra myit madun lu ai lam ni rawng ra nga ai.

Nanhte a tsaw ra ai myit gaw chye chyang ai hte myit leng ai yawng hta grau nna jat htam wa na matu ngai a hpyi nga nngai. (Hplp 1:11),

Anhte a tsaw ra myit ni gaw, anhte chye na ai, myit leng ai hta lani hte lani jat htam wa na matu Ks Paulu hpyi ya nga ai. Ndai Ks Paulu hpyi ai akyu hyi ga hpe anhte ni nan mung hpyi la ai marang e kraw lawang kata na tsaw ra myit galu kaba wa nna dai teng man kangka ai mungga hpe atsawm sha hkam la mayu wa sana. Dai shaloi shut shai ai hta kadawng bang ai lam yawm wa nna mayak mang kata ndi nda nrai ai sha madu ra ai hku hkawm sa wa lu na. Tsaw ra myit gaw tinang hpe teng man ai de, mayak mang hkang kata madu Yesu ra ai hpe chye na lu shangun ai sha nrai, kaga masha ni hpe grau chye tsaw ra wa na matu ndai chyum daw hta tsun nga ai. Manang wa hpe gara hku tsaw ra mai ai hpe tinang hkum hpe san yu ga. Shi a n kaja lam n tsun sana, shi hpe n matsa sana, shi hpe myi nda hku, nju ai hku nyu sana, nga ai mahtai ni jaw wa na re. ndai ni mung jaw ai, negatively point of view re, Ks Paulu tsun ai gaw positively point hku na tinang lu la ai madu Yesu a tsaw ra myit hpe bai garan ai, tinang hpe Karai Kasang shaman ya ai hpe manang wa mung lu la shangun mayu ai, manang wa ra ai hpe jahpring ya chye ai lam ni rai nga ai.

1.6 Nni nkri majaw kabu gara shiga grawng jat wa ai ( The castalyst of the Gospel, Hplp 1:12 – 18)

Suffring: Nni nkri hpa majaw hkrum ra ga ta? nhkrum hkra anhte Wa Karai Kasang hpa majaw n shatsan shagang kaw ai ta? yu ai shaloi lam amyu myu majaw re hpe mu na re.

Ø Hkritung mara ngu ai Edin sun na hpang wa ai mara majaw hkrum ra ai nni nkri re, (Nn 3:16-19)

Ø Karai Kasang a matsing rai nga ai htani htana asak de woi wa na matu anhte hpe hkrum shangun ai nni nkri re, nni nkri hkrum ai marang e shi hte grau ni htep na matu re, (Lk 15:13-19, Yb laika)

Ø “Ju” ngu ai hpe anhte a mai kaja lam matu Karai Kasang bang da ai nni nkri re. Ks Paulu shi nan mung hkrum nga ai (II kor 12:7-9)

Ø Karai Kasang a Kabu gara shiga matut awng dang jam bra wa na matu hkrum ra ai nni nkri re. (Hplp1:12)

Ngai hta byin ai lam hte gaw, dai kabu gara shiga naw grawng wa na matu byin wa ai: (Hplp 1:12)

Lai sai bat ni hta Ks Paulu kabu gara lu ai lam ni law law hpe myit lai wa saga ai. Shi hkrum ai nni nkri du hka tsin yam kata hta kabu gara shiga matut jam bara ai majaw kabu ai lam matut tsun ai rai nga ai. Htawng kaw rim sharawng ai majaw kabu gara shiga grau awng dang wa ai hpe shi mu nna tsun nga ai. Hplp ni dai zawn nmyit ai, Ks Paulu hkrum ai nni nkri kaw na lawan lawt shangun mayu ma ai, shanhte n yu lu ai, galoi mung Ks Paulu hpe garum wa ai ni re majaw ndai htawng na mung lawan shapraw la mayu nga ai. Dai hta n ga, shanhte zawn re nnan hpang wa ai hpung, naw kaji nga ai hpung kata Ks Paulu nlu sa gawan mat, htawng rawng mat ai gaw manu mana jam jau kaba re ngu hku hkam la ma ai. Ks Paulu tsun mayu ai lam gaw kaning re jamjau nni nkri hta rai timung kabu gara shiga naw grawng (advanced) wa na matu re hpe mu shangun mayu ai, Hplp dai hku myit la na lam tsun ai rai nga ai.

Lam amyu myu hku nni nkyi hkrum nga ai hkristan ni law law re. Machyi makaw ana zinli kata, dum nta kata mayak mang hkang git hkang da ai ni, jahpawt jan pru kaw na shana jan shang ten du hkra bung li e git hkang da ai ni, hkrum ai ni yawng a myit hta gaw, ndai zawn nni nkyi nnga yang Karai Kasang a magam bungli hta lu/grau shakut lawm na re, nga ai lam re. Ndai chyumga hku yu ai shaloi, anhte hpe git hkang ai htawng kata kaw na hpa mung nmai galaw sai, anhte lachyum npru ai ni rai mat sai ngu n myit ai sha kaning re nni nkri hkrum timung Karai a hpung shing kang dang hkung na lam, kabu gara shiga naw grawng na matu ngu ai hpe adum na matu re. Kalang lang anhte akyu hpyi ai lam ni hpe Karai Kasang bai jaw ai gaw anhte myit mada ai hku rai yang she rai na, Karai Kasang a yaw shada ai hpe anhte nchye lu ai, anhte ra ai hte bung yang she bung na. Karai Kasang lajang ai re ngu ai chye ra nna dai zawn lu hkam la ai hte kabu gara lam lu la nga ai.

Dai htingnu na sin langa ting hte kaga mahkra ni a man e, Hkristu a jaw e ngai bawng dung ai lam dan leng wa sai. (Hplp 1:13),

Htawng rawng ai maramg ai Ks Paulu myit grau kaba wa ai gaw Hkristu a majaw re hpe sakse hkam ai lam re. Htawng shing gan kaw nga yang, shi hkaw tsun ai hpe asawng, jahten ai, masha ni a jahte tam ai lam hkrum ai. Roma masha ni law law shi hpe n chye ai hpa mying mung n-nga ai (no name) wa re. Htawng sharawng hkrum ai shani kaw na gaw, Roma hkawhkam wa nan myit shang sha ai wa, security ni grai sin ra ai wa tai nna Roma ting myit shang sha ai masha tai wa sai. Htawng kaw shi tsun ai kabu gara shiga gaw, Hplp, Ehpesu ni sha nrai, htingnu sin langa ni, htingnu mayam ni kaw na Roma ting myit shang sha ai, chye mayu ai de du mat ai. Shi hpe sin ai sin langa ni duty hte duty galai mat wa ai majaw, sup mi ngut jang sup mi, 24-hr hkaw tsun na lam lu la ai majaw shi a bawng dung ai lam grau dan leng, kabu gara shiga grau jam bra wa ai re. Ndai kaw anhte ni mung htawng sa rawng nna hkaw tsun ga, sharen da hkrum wa yang “Haleluya” ngu chyeju shakawn ga ngu tsun ai nre, lam amyu myu hku grit hkang da ai htawng hta rawng nga ai ni a matu, anhte hkrum ai nni nkri hta Karai Kasang a yaw shada lam nga ai, asak hkrung ten hta htawng kata nga ra ai ten, Hotel hta angwi apyaw nga ten, kaning re ten hta mung, kade a man e mung Hkristu a mying shadan shaleng na matu hpe myit dum na matu re.

Bawng dung ai a marang e dai madu hta e hpu nau ni malawng maga gaw myit maku rawt wa ai hte Karai Kasang a mungga hpe nhkrit ntsang ai sha tsun dan na grau nna gwi wa ma ai. (Hplp 1:14),

Hplp hpung ni grau nna evangali tsun wa ai hpe mu ai majaw, nni nkri kata Ks Paulu kabu gara lu ai. Hkrit hpa shing grup ai lapran, n gwi ai majaw sim nga ai n-gup ni grau hpaw jat wa ai. Ks Paulu daram du hka ai wa pi mai tsun ai rai yang nga nna, malawng maga myit rawt wa ai, gwi gwi tsun hkawm mat wa ai. Anhte ni tsin yam kata mungga hta manoi manat ai sakse ndum shami galaw dat ai, raitimung masha law law hpe sakse hkam mat wa chye ai. Htawng kata mungga hte rau sak hkrung ai marang e htawng masha ni hpe sakse hkam lu ai. Hpaga la ni tsin yam kata Karai Kasang ra sharawng ai hku sak hkrung ai hpe kaga lauban manang ni mu ai majaw galai shai wa lu ai. Nawku hpung a rawt jat galu kaba wa ai lam hpe yu ai shaloi, ja gum hpraw law law lu ai ni a majaw, arawng aya power lu ai ni a majaw n re ai, nni nkri hkam, shakut sharang daw jaw ap nawng ai ni a majaw re ai hpe mu na ga ai. Sara kaba Yudatan a nni nkri marang e myen mung dan hkalup hpung rawt jat galu kaba wa sai. Sara Robert, Dr Ola Hanson ni a nni nkri hkam ai marang J/W sha ni kabu gara shiga lu la ai 99.9% rai saga ai.

Sawt ai myit hte rai ti mung, teng man ai myit hte rai ti mung, lam shagu hta e Hkristu gaw kajai gara nga ai,... (Hplp 1:15 – 18),

Ks Paulu htawng rawng ai majaw shi hpe manawn ai ni shi zawn mying kaba wa mayu ai ni, shi hta grau mayu ai ni, shi a sagu hpe lagu mayu ai ni hkaw tsun hkawm nga sai (:15). Mungga atsawm sha lu nna Ks Paulu a malai hkaw tsun sakse hkam ai ni mung nga ai (:16). Kabu gara shiga a majaw htawng rawng ai hpe chye ai nkau mi chyawm gaw shanhte hkaw tsun jang Ks Paulu grau zinri hkrum, htawng kaw grau gayet katut u ga nga myit la nna hkaw hkawn ai ni mung law law re (:17). Shi hpe nju ai majaw mi rai rai, kaja ai hku mi rai rai Hkristu Yesu a mungga hkaw tsun sakse hkam ai ni law wa ai hpe mu ai majaw, ndai lang hkrum ai nni nkri gaw kabu gara shiga grau jam bara na, grawng wa na lam re hpe htawn tsun sakse hkam nga ai hpe mu mada lu ai. shi hpe nkaja ai hku galaw ai kata hta Hkristu gaw kajai gara nga ai hpe yu nna naw kabu gara lu ai gaw kade kasi la hpa rai ta? Ks Paulu hpe nju ai majaw galaw ai ni mau kajawng mat na lam rai nga ai, Anhte rai yang gaw, tinang nju ai ni, tinang nra ai ni hkaw tsun yang kabu na malai sahpawng pi nsa na ni law law rai na re.

Na a makau grup yin na ni yawng gaw nang gara hku tsinyam hkrum nga ai, nni nkri rai nga ai hpe chyu hti mayu ai ahkying ten re. Ndai mungga hpe lu la sai ni hku na gaw anhte a madu Hkristu gaw anhte a du hka tsin yam hpe la kaw ya ai wa, ndu wa hkra tsan shagan ya ai wa nre ai hpe chye na saga ai. Shi a mungga hta tsun nga ai lam ni lahta de myit yu wa sai nni nkri myu 4 hpe mai hkrum chye ai, kaning re nni nkri ti mung Karai Kasang a yaw shada ai n pu re ai hpe myit dum let, kabu gara sak hkrung lu na matu rai nga ai.

1.7 Ngai ra ai hku nrai, Nang Wa ra ai hku (Not His Will, But the Lord’s, Hplp 1:19 – 26)

Hpa lam hta mung ngai kaya kahpa nhkrum ai sha,…. Nanhte a akyu hpyi ai hte Yesu Hkristu a wenyi lakawn ya ai marang e n dai lam mung nye a hkye hkrang la ai lam tai na re,(Hplp 1:19 – 20)

Ks Paulu nni nkri hkrum magang kabu gara shiga grawng jat wa magang re majaw shi a hpyen ni mau kajawng nga masai hpe lai sai ten bawng ban wa saga ai. Karai Kasang a grau htum ai magam hta kabu gara shang lawm daw jau ai asi rai nga ai. Ndai bat bai bawng ban na lam gaw Ngai ngu ai hku asak hkrung ai lam nre ai sha Wa Karai Kasang ra ai hku asak hkrung ai lam re. Ks Paulu hpa lam hta mung kaya kahpa nhkrum ai, si ti mung hkrung ti mung shi shagrau hkrum na hpe chye chyalu re ngu lu ai lam gaw ngai ngu ai hku, ngai ra ai hku asak n hkrung ai, Hplp ni a akyu hpyi ya ai, hte Yesu Hkristu a wenyi lakawn ya ai lam lahkawng majaw re hpe ndai chyumga hta mu lu ai.

Lai sai 1:6 hta bawng ban wa sai, Hkristu hpang sai magam bung li hpe ngut hkra galaw na lam, Hkristu dang di lu ai hpe atsawm chye ai majaw re. Lahkawng ngu na hta Hplp ni shi hpe ding yang akyu hpyi ya nga ai hpe myit dum ai majaw re. Nawku hpung a kyu hpyi ya ai lam hta Karai Kasang madat mara nga ai. Ning ngu yang manang wa akyu hpyi ai hpe chyu kam hpa, tinang hpa n galaw ra sai nga ai n re. Hkristu Yesu lam htum hkra shatsup shatup na hpe chye ai marang e, shi nan mung manoi manat nna myit n shading ai madu ra ai hku sak hkrung, buga hpung ni a akyu hpyi ai lam mung ding yang re, masum (Hkristu, Ks Paulu, hpung) a mahku mara ai shaloi awng pahtau dum lu na hpe chye ai re. Shi hta kaning re hkrum timung, htawng sharawng ai sha n ga dai hta grau zing ri hkrum ti mung, si ti mung, hkrung ti mung, Yesu hpe shingdu kayin na nre ai hpe sakse hkam ai lam re. Myi htoi Nehemia Jeyusalem hting nu gaw gap nga ten hta “Yehowa hta kabu gara nga ai gaw nanhte a ngun atsam rai nga ai” (Nehemia 8:10) nga nna tsun sai. Yehowa hta kabu gara lam nnga ai ni a matu hpa n gun atsam nnga ai ngu mung tsun ai lam rai nga ai. Karai Kasang a magam hta shang lawm gun hpai ai lam gaw Yehowa hta kabu gara nga ai lam rai nga ai. Ten hpring magam gun ni hpe sha tsun mayu ai n rai, Karai Kasang anhte langai hkrai hpe jaw da ai yaw shada lam shadik shatup ai gaw shi hta kabu gara ai lam, shi magam hta shang lawm ai lam, War a ai hku sak hkrung ai lam rai nga ai.

Ngai asak hkrung ai gaw Hkristu rai nga ai, si wa yang mung amyet rai nga ai,..(Hplp 1:21);

Ks Paulu a matu si timung, hkrung ti mung hpa ntsang ra sai, Hkistu kaw na awng padang lu la sai. Na a asak hkrung lam gaw hpa baw a majaw hkrung nga ai hpe myit lu na matu, nang si wa na hpe hkrit hpa nrai, amyet kaba rai nga ai lam mu mada na matu re. Asak hrung ai gaw Hkistu re, Paulu (ngai) ngu ai wa nre, asak naw hkrung ding yang Karai Kasang a mungga matut gat hkai na, mungga asi law law si hkra galaw na matu re majaw myit dik hpa rai nga ai. Asak hkrung ai gaw “ngai” ngu ai nre ai sha Hkrstu rai yang galaw na lam, kabu gara na lam law law nga ai. Asak hkrung nna nmai kabu ai ni, hpa galaw na nchye ai ni myit yu shara re.

Si mat ai rai yang madu a lahpyen hta ngwi pyaw na hpe chye ai majaw amyet kaba re hpe sakse hkam nga ai. Anhte shingyim masha hku nga yang kadai mung asak galu na ra ai hkrai, si na hkrit ai hkrai rai ga ai. Mara kaba dik ai ni hpe si dam jaw ai majaw, si ai hpe mara kaba ngu hkam la ai majaw mung re. Ngai ngu ai lu kabai kaw ai marang, ngai ngu ai si mat ai marang e bai sin a lam nnga sai, Hkrstu hta myit dik sai, Hkristu a shagrau sha a ai hkam la na hkrak chye nga ai wa a matu si ai lam gaw hpa hkrit shara nnga sai, amyet kaba rai nga ai. Paulu ngu ai wa si mat sai, asak hkrung ai mung, si ai mung Hkristu nan re ai majaw amyet kaba re ai hpe tsun nga ai re. Yesu si hkam Udang hpe ks Paulu mu shangun mayu ai lam 2 nga ai. Langai gaw Madu Yesu dai Udang hta anhte yawng a yu bak majaw si hkam sai. Kaga langai mi gaw dai Udang hta ‘ngai’ ngu ai si sai ngu ai hpe atsawm sha hkam la na matu re.

Hkristu hte rau nga na ngai ra nngai; dai gaw grau kaja nga ai…. Ngai naw a nga nga nna nanhte a makam masham jat wa ai hte kabu gara lam a jaw e nang hte nlang hte rau nga nga na nngai, ngai chye nga nngai. (Hplp 1:22 – 26);

Ks Paulu a matu hkrung ai ten hta Hkristu a magam lu galaw ai, kabu gara shiga hkaw lu ai, mungga asi si wa ai majaw na chying kabu hpa rai nga sai. Si mat yang Madu Yesu hte rau ning ngai lu na majaw grau pi amyet re. Dai majaw kara hpe mahtang lata na n chye ai, hpatwat e (50/50) rai nga ai. Shi langai hku myit yang Hkristu hte rau ning ngai mayu sai, si ai hpe grau ra sharawng mat sai, rai ti mung Hplp hpe yu dat jang gaw shi naw nga ra ai hpe mu nga ai, ndai zawn re lapran hpatwat e Ks Paulu rai nga ai.

Anhte hpe lata shangun yang nkam si ai hkrai rai na re, si na hpe n ra ai hkrai rai na re. Udang hta Madu hte rau si sai hpe hkam la ai ni a matu bai si na lam nnga sai, si ai hpe n hkrit ra mat sai. Hplp ni a makam masham jat wa, kabu gara lam jat wan a matu naw nga ra nga ai hpe matut tsun da nga ai. Dai ni na mung kan hta Ks Paulu zawn Hkristu hte rau wa nga mat mayu timung n mai wa ai kaji kawa kade rai nga ai kun? Sasana ningbaw ningla ni, myu sha lam yan woi awn nga ai ningbaw ni, mungdan hpe up hkang ai hkawhkam, hkring mang daju ni hkring may mayu, wa mat mayu ai law law rai na sai, lahpa galai na tam nmu, kam gin ai ni nnga rai nna jam jau nga ai ten rai sai. “Nye nta de n mai wa shi ai, mungkan ga ntsa ndai wa nnga yang nmai ai, Nye a matu ahkyat dik ai wa re” nga nna Madu Karai Kasang hti la hkrum ai ni anhte rai saga ai kun? Masha langai ngai a makam masham rawt jat galu kaba wa hkra, kabu gara chye ai ni byin hkra hpa baw galaw yu sai kun?

1.8 Hkristan langai hku asak hkrung hkawm sa ga. (Live your life…. Live as Christans; Hplp 1:27)

Nanhte a arawn alai gaw Hkristu a kabu gara shiga lam hte gin dan nga u ga: ngai du nna nanhte hpe hkrum lu rai ti mung naw tsan gang nga rai ti mung….(Hplp 1:27)

Anhte ni Hkristu a kabu gara shi ga matu gara hku asak hkrung ai lam gaw anhte a arawn alai hpe mai yu nga ai. Nkam sham shi ai ni hpe wesar n garan shi yang, n hkaw tsun shi yang, laika langai ngai njaw shi yang anhte a arawn alai dai kabu gara shiga the gin dan ra na re. Rangsit pray cell shing gan de nang hpe kaning nga nga ai, w/z a shing gan de nang hpe kaning nga nga ai lam ni gaw na a arawn alai rai nga ai. Hplp ni shawng ning nan nhtoi kaw na ya du hkra dai kabu gara shi ga hta kanawn mazup ai lam (1:3), chye saga ai. Ndai zawn hkawm nga ai hta lam amyu myu hku na a sak hkrung lam hpe woi shayit ai, shut shai ai hku sharing ya ai, dai shut ai hku chye na hkan sa shangun ai, Karai Kasang hte tsan gan mat shangun ai lam ni nga chye ai. Dai ni gaw arawn alai ding sa, bu hpun palawng dingsa rai mat sanu ga. Mai kaja ai bu hpun palawng ning nan bu hpun dagraw nna mai kaja ai arawn alai ning nan hte Hkristu a kabu gara shiga sakse hkum tai na gaw Ks Paulu nga ti mung, ya na zawn tsan gan nga ten rai ti mung ding yang galaw sa wa na matu, Hplp ni hpe tsun ai chyumga re. Kabu gara shiga hpe masha ni jahpoi asawng ai hkum ni n tai ai sha, shagrau sha a hkra galaw ai hkum tai na matu anhte yawng hpe shadum ai chyumga re.

1.9 Wenyi atsam marai hpring ai nawku hpung. (The Marks of Spiritual Church; Hplp 1:27 – 30)

Dai ni na ten hta nawku hpung ni law law wenyi lam hta hkrat sum, snr wenyi lam gawng kya ai law law rai wa sai. Nawku sa ai law na matu, hpung masha jahpan law na matu, alu law law lu na matu, shing gyim lam (lu-mu-ye) n gun dat nna, wenyi lam hpe ahkyak nla ai, majaw rai nga ai. Wenyi atsam marai hpring ai nawku hpung rai nrai chye lu na lam – 3 hpe ndai chyum daw hta mu lu na re.

No – 1, Wenyi langai sha hte nanhte lahpran tsap nga nna myit masing langai sha hte dai kabu gara shi ga a makam masham a lam hkying hkak nga myit dai,. (Hplp 1:27) Mungga hta ngang ngang kang kang manoi manat ai, ndi nda zumbru zumbra nre ai sha, yawng wenyi lam langai sha, myit mang ai lam langai sha rai myi hkrum ai lam gaw wenyi atsam marai hte hpring ai ni mahkawng ai nawku hpung re. Ks Paulu hpe htawng kaw rim bang, zing ri ai shaloi mungga hpe kabai da ai rai yang, ndai chyumga hpe anhte lu hti na nrai sai. Mungga hta ngang ngang kan kan tsap ai, dai majaw mungga grawng jat wa ai, shi kabu gara lam lu ai, hpyen ni mau kajawng mat ai lam ni hpe lai sai ten hta bawng ban wa sai. Hplp hpung mung dai zawn lahpran tsap na matu n gun jaw nga ai.

Ø Wenyi atsam marai hpring ai nawku hpung masha yawng gaw Hkristu a nsen hpe madat ai, wenyi hpa baw shaga nga ai lam kraw lawang hta matsing da ai sha n-ga, myit mang langai sha hte kadai mung kadai ang ai bungli hta, lagaw tai ang ai ni lagaw, lata tai ang ai ni lata rai nna makam masham lam hta hkring hkat ai hpung re. Ngai hpa baw lu la na nga nna n myit ai sha, tinang lu ai hpe garan jaw ai lam re.

Ø Anhte yawng hta hkum hkrang, myit masin, wenyi nga nna masum nga ai hta hkrum hkrang n mai bung ai hte maren myit mang ai lam mung n bung na re. Ndai hpe dum nna, kadai mung kadai chye ai, atsam lu ai daram shapraw, nbung ai n-gun atsam ni kahkying nna anhte hpe jahten sharun ai satan hpe gasat na matu jin jin rai ra ai.

Ø Nawku hpung kata ti nang hpe myit sharu ai ni, ti nang hte n htuk ai ni nga na re. Dai ni hte gara hku mung nmai kahkyin gumding sai ngu hkam la ai ni mung nga na re. Anhte hkum hkrang, myit masin nbung ai majaw re, n dai zawn nbung ai majaw wenyi lam hta mung nmai myit hkrum ai ngu myit la ai rai yang satan a shangun ma ni anhte rai na re, nawku hpung hpe jahten ai ni rai na re, hpung ngu ai Hkristu a hkum hkrang kata na abyet ni anhte rai na re.

Ø Mung kan hpe kasat nna Hkristu a mung dan gaw gap ai hpyen dap gaw nawku hpung re. Ndai nawku hpung hta shang lawm nga ai hpyen ma ni anhte rai saga ai. Chyoi pra ai wenyi a lam madun ai gaw nawku hpung de du wa ai, n dai hpe hpung komite kaw na hpung masha ni hpang de garan nna Chyoi pra wenyi lam madun ai hpe hkam la lu saga ai. Yawng wenyi langai sha myit mang ai lam langai sha rai nna chyawm galaw ai marang e Hkristu Yesu a hpung shing kan dan hkung galu kaba wa na, satan hpe dang lu na. N dai ten hta nang gaw hpa lam hta mung myit nmai hkrum, ti nang ra ai hpe chyu myit nga ai wa rai kun? Yawng si na daram gasat gala nga ai ten hta nang gaw grai pyaw ai hku, hpa kaji mi mung myit n ru na hku, nga mayu ai kun?

No – 2, Dai hta kaga nanhte gaw hpyen ni hpe hpa mung n hkrit n hkang nga myit dai rai nna dai gaw shahte a matu hten bya wa na kun la rai wa ti mung nanhte a matu mara gaw Karai Kasang kaw na hkyen hkrang la na kum la rai wa sai.,. (Hplp 1:28)

Hkristu hta wenyi langai, myit mang ai langai, kam sham ai lam langai sha rai sai hpang rawt sa wa saga, galaw saga nga ai shaloi n hkrit n hkang rawt sa gwi ai lam gaw wenyi a tsam marai hte hpring ai kum la No.2 rai sai. Anhte sahpawng galaw, yawng myit hkrum daw dan da sai rai ti mung teng sha galaw saga nga jang n gwi ai ni grai law ai hpe mu lu ai. Anhte hpe chyoi pra ai wenyi lam madun ai majaw grai kaja ai idea ni lu la sai rai ti mung ten sha galaw na matu hkrit ai, manang wa hpe gaya ai, masha ni tsun kau na hpe n ra ai ni law law nga chye ga ai.

No – 3, Hkristu hta e kam sham lu na chyeju sha n rai, shi a matu mara nni nkri hkrum na chyeju hpe mung, nanhte hkam la manit dai.,. (Hplp 1:29)

Hkristu hta wenyi langai, myit mang ai langai, kam sham ai lam langai sha n ga, nni nkri hkrum ten hta mung rau sha, langai sha re ai naw ku hpung masha ni gaw wenyi atsam marai hte hpring ai ni re ai hpe No.3 hku mu mada ai. Football team langai zawn, hpaga company langai zawn dang jang rau, myet jang rau hkam sha ai hte maren sum ai mung rau sum re ai hpe kasi la ai na matu re. Dang ai, myet ai, pyaw ai hpe sha hkam la mayu nna sum ai, du hka ai, n pyaw ai hpe n kam hkam ai ni law law re. Dai zawn re ni hpe kadai mung n kam pawng na, kara hpung mung n ra na re. Dai hte maren Karai Kasang mung dai zawn re ni hpe n ra na sha re. Hplp hpung masha ni madu hpe kam sham ai hte maren shi a matu nni nkri hpe mung hkam la ai majaw Ks Paulu shakawn nga ai. Anhte ni mung dai zawn mai kaja ai ni a shakawn ai hpe hkam la saga ni? Satan mahtang ‘ara lu, ara lu, ndai wa hpe gaw matut mai galaw sha nga ai, myit ru jang, jam jau jang ngai hpang de bai n htang wa na ra ai’ nga ai hta lawm nga sai kun? Myit yu ga.

Kasa Paulu Hplp laika daw kaba 1 a jahtum hta “Dai gaw moi shawng e ngai hta mu lu nna ya e pi nye a lam na yu manit dai, ngai hkrum ai kasat gala ai lam hte langai sha rai nga ai (Hplp 1:30).” Shi hkawm sa wa ai lam, shi gasat gala ai lam, shi galaw sa wa ai lam hte maren Hplp hpung masha ni hkan galaw ai majaw grai myit dik, myit pyaw let shakawn ai lam rai sai. Hpa majaw shakawn ai hpe yu yu ga.

Ø Hplp hpung masha ni chyoi pra ai wenyi ga shaga ai hpe na ai. Buga hpung law law hta hpung masha ni chyoi pra ai wenyi shaga ai n sen hpe nna ai, chyoi pra ai wenyi ga n shaga mat sai law law re. Ks Paulu tsun ai asak hrung ai gaw ‘ngai’ nre Hkristu re, hpe Hplp ni mung dai zawn hkam la hkan sa ai. Hplp ni shawng nnan ning htoi kaw na dai kabu gara shiga hta hkan sa ai gaw ya du hkra ding yan re, manang wa a matu kyu hpyi ya ai ni re, Hkristu hpang sai amu hpe ngut kre du hkra, madu Yesu a ning htoi du hkra satsup na hpe atsawm sha myit mu ai ni re. Ndai lam ni hpe yu nna Hplp hpung masha ni hpe chyoi pra ai wenyi ga shaga nga ai, dai n sen hpe mung shanhte na ma ai ngu ai hpe anhte yawng chye lu na re.

Ø Hplp hpung masha ni chyoi pra ai wenyi ga shaga ai hpe na ai hte yawng wenyi langai sha, myit manang ai lam langai sha lahpran tsap na matu ks Paulu matsun ai hte maren hkan sa ma sai.

Ø Myit hkrum ai hpang hpa mung n galaw ai ni nrai, madat mara hkan sa ai ni rai masai, myit hkrum da sai hpe n hkrit n tsang galaw sa wa masai. Kade tsang ra ti mung galaw ai majaw, kaning rai yak hkak jam jau ti mung shakut shaja ai majaw Karai Kasang jaw ya ai awng padang lu la masai. Hpyen ni mau kajawng hkra rai wa sai.

Ø Galaw sa wa ai shaloi nni nkri hkrum ten, sum ten ni nga wa yang rau hkrum sha let hkristu hpe kam sham lu na, hta ni hta na asak lu na, ntsa de na chyeju kum hpa lu na sha n rai, n ni nkri hkam na chyeju hpe mung Hplp hpung masah ni hkam la ma sai.

N dai lam ni yawng gaw wenyi atsam marai hpring ai hpung masha ni a kumla rai sai. Nang/ngai gara madang kaw rai saga ai kun?

Hpilipi Laika Daw Kaba –II

(Joy in serving, Christ is our model)

(By Pastor David Legge,translated by Pausa Brang Rip)

2.1 Ting gyeng akyu n rawng ai tsaw ra myit hte shada daw jau ga. (Treat one another with self-sacrificing love. Hpp 2:1 – 4)

Dai re ai majaw Hkristu hta e shadum shahprang na lam, tsaw ra ai myit hte shangwi shapraw na lam, wenyi a kanawn mazum ai lam hte n gaw n woi ai matsan dum ai lam nga a yang gaw, nanhte myit hkrum mang rum langai sha, tsaw ra ai myit langai sha, myit masin langai sha, myit mang langai sha e hkan nga myit dai hta nye a kabu gara lam hpe shadik shatup nga mu (Hplp 2:1-2).

Lai sai daw kaba 1, jahtum na daw hpe bai revision galaw nga ai hpe mu mada ai. Hpa lam hta mung myit hkrum na ahkyak kaba re majaw bai kahtap tsun ai lam re. Myit hkrum ga nga yang, yawng uniform rai ga ngu ai, n re hpe sadi ra ai (Unity, not Uniformity). Sadi ra ai lam gaw, shing gyim masha ni a tsam marai n bung ai, kadai mung kadai ti nang chye ai atsam shaw nna shang lawm hkra kahkyin gum ding la na malai, yawng hpe uniform galaw mayu ai, yawng ti nang myit ai hku myit shangun mayu ai, ti nang zawn byin mayu ai, ti nang tsun ai hku n rai jang shut ai ngu matsa/ahkre mayu ai majaw nawku hpung law law hta wenyi ga shaga ai hpe nna mat ai law law rai saga ai. Wenyi lam madun ai hku n rai jang gara hku mung myit hkrum mang rum langai sha, tsaw ra ai myit langai sha, myit masin langai sha, myit mang langai sha byin wa na lam n nga na re. Hpa lam hta mung yawng langai sha byin na matu,

Ø Ngai ngu ai hpe tawn da nna Hkristu re, Ngai si mat sai Hkristu nan rai sai hpe hkam la ga.

Ø Hkristu rai sai, ngai ngu ai n rawng sai nga ai ni, n dai zawn sak hkrung ga.

o Tinang dep madep hte hkan nang nga ga (Hpp 3:15 – 16).

o Ding yang madu a hpang hkang ga (Hpp 1:3, 2:12).

o Lam shagu hta Kabu gara nga ga (Hpp 4:4).

o Jaw ai malai teng man ai lam hpe manoi manat sa wa ga (Mt 5:38 – 42).

o N kaja ai gaw nang hpe n dang kaw ai sha dai mai kaja ai lam hpe manoi manat nna n kaja ai hpe dang lu ai ni tai wa ga (Rm 12:21).

Ga law ga la ai kaman lila grang ai hta hpa mung n galaw ai sha, myit nyem nga let langai hte langai tinang a hkum hta manang wa hpe shagrau sha a nga mu. Langai hte langai, ti nang hte seng ai sha n rai masha gale hte seng ai hpe mung myit yu nga mu (Hplp 2:3-4).

Hpung kata shang lawm ai shaloi, ngai hpa baw lu la hkra ting gyeng a kyu tam ai, ti nang a mying kaba hkra galaw mayu ai, ti nang ap nawng ai, a lu bang ai, galaw lu ai hpe masha ni chye hkra a rawng mala ai chyu rai yang, hpung kata nang grau, ngai grau nga nna ga law ga la chyu byin na re. N dai zawn ga law ga la n byin hkra Hpp hpung masha ni, ti nang hkum hta masha ni hpe grau nna shagrau chye na matu, ti nang hte seng ai sha n rai kaga ni a lam mung myit dum, kaga ni hpe mung chye tsang ra ai hpe shadum ai chyum daw re. Ks Paulu Hpp hpung masha ni hpe laika ka ai (Hpp 1:1) hta Timohti hpe ka shalawm ai gaw manang wa hpe shagrau mayu ai majaw re ai hpe kasi yu la nna Hplp hpung masha ni ti nang hkum hta masha ni hpe grau nna shagrau chye na matu shadum sai. Manan ni ti nang hta grau ram ai hpe hkam la lu sani? Nang grai ram ai, nga nna manang hpe n gup hte shagrau ai gaw ten sha myit kaw mung dai hku rai sani? Manang wa hpe myit shapyaw ai daram sha naw rai nga ai kun? Ti nang grai byin dum ai lama ma, masha ni grau byin ai ngu hkam la na n loi ai. Shing gyim masha yawng dai hku sha rai na re. Hkristu hta e marai langai ngai rai nga ai ten yang gaw ding sa yawng hpe kabai da nna ning nan tai sai ni a matu n dai lam hpe galaw lu na re. Htawng kaw sharen da hkrum ai shaloi masha ni a matu akyu hpyi ya ai, ti nang gara hku du hka ai hpe n dum ai, manang wa hpe chyu myit dum ai (Hpp 1:3-5)Ks Paulu hpe kasi la na matu sharing ai chyum daw re.

2.2 Hpung Shing Kang Rawng ai Madu a Shagrit Shanyem ai Lam (The Majesty and Humility of Christ, Hpp 2:5-11)

Hpung shing kang arawng sadang hte hpring ai sumsing lamu kaw na, gin ding a ga de yu wa ai Madu Yesu a shagrit shanyem ai lam hpe madun dan ai chyum daw re. Madu a hpung rawng ai hte shagrit shanyem ai lahkawng rau kapyawn ai hpe madun nna, Hpp hpung masha ni, hpung ka ta hta hpu nau shada n dai zawn kanawn mazup na matu shadum ai lam rai nga ai. Hpp mare gaw Greece mung dingda na mare (a city in Nothern Greece) langai re ai lam chye da saga ai. Hpp hpung hta Greece, Roma ni malawng rai nna kaga de na sa wa ai ni hte chyawm gaw gap da ai lam hpe tsun lai wa sai, myit dum na re. Greece masha ni dai ten hta grai rai dum ai ni rai ma ai. Rai dum na daram ram dik ai ni mung rai ma ai. Mung kan ting hkap la ai, shakawn ai hpaji ning hkring Socrates, Plato, Aristotle ngu ai Philosohpars dai ten hta Greece na pru wa ai ten re. Science, astronomy, mathematic, medician, literacture lam shagu masha ni hta jang rai galu kaba ai ten re. Greece ni dai ten gaw gap ai hting nu, architecture ni gaw hkik hkam dik ai, mung kan hta kaja dik htum ni hpe lu gap da ai ten re.

Roma ni mung n loi ai ni rai ma ai, Hpp mare nan mung Roma Empior up hkang ai n pu kaw re. Caesar hkawhkam up ai ten, shi hkum hpe karai kasang re nga nna yawng hpe nawku ding nyawm shangu ai wa re. Caesar hpe n nawku, n ding yawm ai majaw sak hkrum ai hkristan ni law law rai sai. Ks Paulu mung Roma htawng kata Caesar hta grau ai hkawhkam, Madu Yesu a lam tsun ai majaw sharen da ai ten re. Gasat gala grai byin ai majaw kadai hpe mung n hkrit ai, rai dum ai ni rai ma ai. Masha ni a mai kaja ai hpe copy la nna ti nang galaw ai zawn byin hkra chye galaw ai majaw Roma architecture ni mung n sharam ai hkik hkam nga ai ten re (not innovators, but imitators). Ndai daram byin ai ni kahkyin rawng nga ai Hpp hpung hta kade byin ti mung, rai dum ai lam n nga ai sha, Madu Yesu hpe kasi yu la nna, hpung kata shada daw jaw nga na matu shadum ai chyum daw re ai hpe mu lu ai. Anhte Rangsit ni hpe mung dai zawn shadum nga ai ngu hkap la ga.

Hkristu hta e rawng ai myit nan nanhte hta mung rawng nga mu ga, shi gaw Karai Kasang a n hpraw sam pra nga ti mung Karai Kasang hte maren rai nga nna shing jawng sha ai hku n nawn ai sha (Hpp 2:5-6).

Daw kaji 5 – 8 lapran hta madu Yesu hta rawng ai myit ni hpe a san sha madun dan sai. N dai hpe chye na matu sha n rai ta tut galaw daw jau nna, hpung kata shada kanawn mazum lam hta madu Yesu hta rawng ai myit nan yawng hta rawng nna kanawn mazum na matu Hpp hpung masha ni hpe sharing ai lam re.Madu anhte ni yawng a matu gara hku machyi hkam mat wa sai hpe chye lu nna asak hkrung lam hpe sharai na matu rai nga ai.

Ø Karai Kasang a n hpraw sam pra (conscious dignity :6). Shi kadai re hpe atsawm sha chye ai, kadai mung shi a arawng aya hpe n mai kashun la lu ai hpe chye ai, shi hkum nan Karai Kasang re nga nna masha ni chye hkra n shakawng hkawm ai, Karai Kasang a n hpraw sam pra nga ai wa re. Anhte Karai Kasang a kasha re ai hpe chye sai kun? Lu la sai a rawng aya hpe kabai kau da ai ten ni nga lai wa sai kun? Hkristan praw n sam pra sai kun?

Ø Karai Kasang hte maren re nga nna shing jawng ai hku n nawn ai (voluntary surrender :6). Shi myit kaw na nan shing jawng ai lam n galaw ai, Karai Kasang hte maren mara ngu n myit la ai. Shawng na Adam gaw Edin sun hta Karai Kasang hpe jam mayu ai, shum sha, shum galaw nga tsun da ai hpe galaw jam dat ai majaw hkrat sum sai. Hpang jahtum na Adam Mdu yesu gaw shi hkum nan Karai hpe shing jawng ai lam hpa mung n galaw nga ai.

Ø Ti nang dai shagrawm kau nna (complete surrender :7). Shi hkum hpe shagrawm kaw ai, He emptied Himself. Shi nan Karai re hpe chye ai, kadai n shangun ai sha shi myit kaw na nan Karai Kasang hte maren re nga nna n hkan shi jawng ai. Dai sha n rai, tinang dai shagrawm kaw sai, shagrit shanyem sai. Arawng ara ngu nna hpa langai mi mung n nga hkra shagrawm sai.

Ø Mayam a praw n sam dagraw let (surrender of the will:7). Mayam a praw n sam dagraw let daw jau ai lam galaw sai. Mayam ngu ai gaw shi lu ai hpa n ngai ai, shi hkum na hpung palawng pi madu arai re. Dai hte maren anhte ni yawng ti nang hpe madu ai wa nga ai hpe myit dum na, ti nang ra ai hku n rai, madu ra ai hku galaw na, daw jau na, sak hkrung na matu re.

Ø Shim grim masha hte bung hkra tai wa sai, masha a gawng shing yan lang let ((His earthly position :7-8), Mung kan a hkaw hkam rai ti mung shagyim masha hte bung hkra yak yak hkak hkak shangai wa sai. Kaba wa ten hta hpa mung ra n rawng ai kata kaw na kaba wa ai n re. Bungli galaw let shakut let kaba wa sai hpe mu lu ai. Madu a magam gun hpang wa ai ten n htoi-40 ya lu sha gam kyu hpyi, kaw si hpang gara hkrum sai. Masha a gawng shing yan lang let kaba wa sai.

Ø Si ai du hkra madat mara nga ai (obedient to death :8). Karai Wa a ga hpe si du hkra madat mara sai. Nu Mari a hkri tung kaw shang rawng na matu madat mara sai. Yawsep yan Mari a kasha tai na matu madat mara sai. Lak sama bungli hta shang lawm galaw sai. Satan hkalem ai, “Wa” a ga n madat na matu gum lau ti mung satan hpe dang lu sai (MT 4:1-10). Yubak mara a shabrai rai nga ai si ai hpe yawng a matu hkam la sai. Shi nan yubak n lu ai wa rai ti mung Wa Karai a ga hpe si ai du hkra madat mara ai majaw anhte yawng a matu si hkam sai.

Ø Wudang hta si hkam sai (His final sacrifice:8). Wu dang hta si ai daram grit nyem ai n nga sai. Dai hpe madu Yesu hkam la sai. Madu anhte hpe tsaw ra ai sakse gaw wudan re ai hpe dai ni yawng mu lu saga ai. Ks Paulu Gt 2:20 hta wudang hta madu hte rau jen da hkrum sai nga nna tsun ai lam hta nang gaw dai zawn rai sai kun? Anhte a madat mara ai sakse hpa rai kun?

Dia re ai majaw, sumsing lamu lahta tang na dinghta tsang na hte katsan ga na lahput yawng mayawng hte gaw Yesu a mying nsang hta hput di nna, Yesu Hkristu gaw Madu rai nga ai, nga nna shinglet yawng mayawng hte gaw, kawa Karai Kasang a hpung shingkang a matu mara kajai gum hkawng nga mu ga, Karai Kasang gaw shi hpe shagrau nna, amying shing teng yawng mayawng hta grau ai amying nsang jaw da wu ai rai nga ai (Hpp 2:9-11).

Madu Yesu mung kang de yu sa wa ai shaloi nyem lu ai daram nyem dik hkra anhte grit nyem nga ai ni yawng tsaw dik htum ai shara de du na matu daw jau lai wa sai. Ndai chyum daw hta tsaw ai de lung na lam gaw grit nyem ai, gyip ai lam hku re. Awng dang na n pawt gaw asum jaw ai lam re. N-gun ja na matu, gawng kya ai hpe chye ai lam re. Htani htana hkrung na lam gaw, shawng na myit si na lam re. Shagrau sha a hkrum na matu kaya kahpa hpe hkam la na matu re. Shagrit shanyem daw jau sai Madu Yesu daram hpung rawng ai n nga sai hpe sharing ya ai chyum daw rai nga ai. Sumsing lamu lahta tang na dinghta tsang na hte katsan ga na lahput yawng mayawng hte gaw Yesu a mying nsang hta hput di nna, Yesu Hkristu gaw Madu rai nga ai, nga nna shinglet yawng mayawng hte gaw, kawa Karai Kasang a hpung shingkang a matu mara kajai gum hkawng nga mu ga, Karai Kasang gaw shi hpe shagrau nna, amying shing teng yawng mayawng hta grau ai amying nsang jaw da wu ai.Madu Yesu shi nan Wa karai sharawng awng ai hku sak hkrung ai majaw sharau sha a hkrum ai hpe myit dum ra ai. Anhte a myit masin kraw lawang hta mung madu Yesu hpe shanu na a hkang jaw, ti nang a shawng na myit masin hpe wudang hta si hkam sai madu hte rau si kau nna Yesu hta rawng ai myit nan lu la ai marang e, shagrau sha a kumhpa lu la na matu Ks Paulu Hpp hpung masha ni hpe shadum ai zawn anhte yawng hpe shadum ai chyum daw rai nga ai.

2.3 Jin jin rai na matu galoi mung shaman shakyeng nga ga, (The Christian's workout; the Lord's work-in. Hpp 2:12-13)

Dai rai nna ngai tsaw ngai ra ai ni e, nanhte galoi mung madat mara myit dai hte maren, ngai rau nga nga yang na zawn sha n re ai sha,naw tsang gang nga yang grau nna, nanhte a hkye hkrang la ai lam hpe hkrit gari ai hte shachyen shatsup nga mu: (Hpp 2:12).

Ks Paulu Hpp hpung mashai hte rau nga ai ten hta shahte a madat mara ai lam hpe grai n-gun lu dum ai, galaoi mung madat mara ai majaw kabu nga ai. Karai Kasang a dat kasa re majaw, Karai kaw na lu la ai n-gun lagaw, power a marang e dai zawn shi hpe madat mara hkra lu galaw ai mung rai na re. Ya ten hta Ks Paulu Hpp hpung masha ni hte tsan gang sai, htawng kata kaw rai sai majaw shi hte rau nga yang na zawn n rai mat na, hkye hkrang la ai lam hte n htang shai mat wa na hpe tsang nga ai. Lai sai ten shi hte rau rai yang shi n-gun jaw ai majaw, shadum jahprang ai majaw galoi mung madat mara wa sai hte maren, ya ten hta ning gam langai mi tsaw jat nna shanhte hkrai ngai ten, shi hte tsang gang ten hta mung madat mara ding yang rai na matu tsun ai lam re. Ks Paulu myit tsang ai lam hta Hpp masha ni a madat mara ai lam gaw shi a myi n pu sha rai kun? Hpa baw galaw nga ai hpe shi a myi hte mu, na hte na ai majaw sha kun? Ngu ai lam rai na re. Dai sha n-ga Hpp hpung masha ni shi bawng dung htawng rawng ai majaw myit kaji garen hkrum rai nna hpa galaw na nchye, shawoi na zawn n rai mat na hpe tsang ai mung mai byin ai. Dai majaw nanhte ngai hpe sha hkum kam mu, Madu Yesu nanhte hte rau rai ngai ai hpe myit dum mu, ten shagu shi hte rau hkawm sa nga mu ngu tsun ai lam rai nga ai.

Ndai zawn re mabyin ni anhte hta law law mu lu ga ai, hpungup sara hte n rai mat jang zawn nre ai hpung masha ni law law nga ai, kanu kawa myi n pu kaw na lai jang n chye n kaw, gale mi re kashu kasha ni grai law ai. Nkau mi ti nang a madu ja a makam masham hta shamyet ai, madu jang makam masham grai ngang ai majaw re. Nkau mi ti nang madu wa lam shagu hta woi awn ai majaw makam mashm hta mung madu wa shamawt jang she shamawt ai law law re. Anhte sak hkrung lam hta Karai Kasang gaw ndai zawn re anhte shamyet shanant ai lam ni hpe la kabai kau ai ten nga na re, Shi hpe sha lam shagu manoi manat shangun mayu ai majaw dai zawn galaw ai hpe mu na matu Hpp hpung masha ni hpe Ks Paulu sharing ai hpe n-gun la na matu re. Nkau mi ndai hta grau tsaw ai lam gaw, masha hpe n kam sai, Karai Kasang hpe lam shagu galaw ya na la ai, shi nan hpa mung n galaw ai. Makam masham a majaw chyeju hte sha hkye hkrang la ai hkrum sai hpa naw galaw ra na ta, ngai ai ni a matu, Madu nan hpe hkyhkrang la mayu nna la nga sai, nan n sa wa yang, nan hpa mung n galaw yang gara hku du lu na. Ndai mungga hte n-gun la nna ti nang lagaw ti nang chye tsap ai ni, kam let hkan sa ai ni, ti nang a sak hkrung lam hpe sharai lu ai ni byin tai na matu rai nga ai.

Kaning rai nme law, galaw mayu ai myit rai ti mung, galaw lu na lam rai ti mung Karai Kasang gaw shi sharawng awng ai ni a marang e, nanhte hta shachyen da myit dai (Hpp 2:13).

Galaw mayu ai myit sha n rai, galaw lu na atsam mung Karai Kasang jaw da sai. Rai nga u ga, Karai Kasang galaw u ga, ngu nna, n shalai na matu Hpp hpung masha ni hpe shadum ai chyum daw re. Satan hkum pat ai majaw, langai ngai a majaw, hpa a majaw mung n galaw ai n-nga u ga, ti nang lu la sai a tsam marai ni hpe akyu jashawn sa wa ga. Pu tsawm nampan ni Karai jaw ai atsam lu la ai hte manam pyaw ai sama ni shapraw sai, tsawm htap ai nsam ni shapraw masai. Dai hte maren ntsa malen pyen u ni, dusat yam nga ni yawng shi the shi seng ang ai hku mungkan ga hpe akyu jashawn masai. Anhte hkye hkrang la hkrum ai shani, nnan bai shangai ai shani kaw nna Karai Kasang anhte kata mau hpa atsam marai bang da sai. Karai anhte kata e amu galaw na du sa wa sai. Dai hpe Karai Kasang galaw u ga ngu ai hku nre ai sha, hkrit gari ai myit hte shachyen shatsup na, galoi mung jin jin rai nga na, shaman shakyeng nga na hpe tsun ai lam rai nga ai. Adaw achyen sha galaw ai hku mung nrai, anhte hta shachyen da ai lam shagu, yawng ma yawng shang lawm gun hpai na matu rai nga ai.

2.4 A sim sha Htoi tu ga (Silent Light, Hpp 2:14 – 16)

Hpa lam hta mung put ngung nga nna ndang kalang hkat ai hte, hkum galaw mu: (Hpp 2:14)

Nhtoi htoi na gaw nsen pru na hta grau ahkyak nga ai hpe shadum ai chyum daw re. Hkristan ni a n gup hta chyeju shakawn na nsen, kabu gara shiga tsun na nsen ni a malai, put ngung na, ndang kalang nga ai nsen ni chyu hpring ai ten rai mat sai. Nawku jawng sa yang music n kaja ai, mungga ti nang myit ai hku nrai ai, kadai hpe yu yang mung n-gun n lu ai, chyu byin nna nawku jawng nsa ai ni, dai nawku jawng kaw na kaga de she sa mat ai ni mung law law rai wa sai. Manang wa mara chyu mu, manang wa galu kaba wa na hpe hkan pat shing dang, ai ni law law rai wa sai. Ndai zawn byin ai gaw, Hpp 2:3 hta tsun da ai ti nang hkum hta manang wa hpe grau nna shagrau nga mu ngu ai hte shai ai majaw rai na re. Ndai chyum daw hta mung hpa lam hta mung put ngung nga nna ndang kalang hkat ai hte, hkum galaw mu ngu bai tsun ai lam gaw hpa n kaja ai n sen langai mung n shapraw ai, a sim sha htoi tu na matu sharing ai rai nga ai. Put ngun nga ai hte, ndang kalang nga ai lahkawn yan n galaw na matu shadum ai lam re. Sumsing lamu hta shakawn mahkawn ai hta lai na put ngun nnga ai majaw jin jin rai sai ni hpa lam hta mung put ngun nnga na hpe sahadum da sai.

Shing rai yang mara n rawng nna yubak n kap ai sha, ndai ja la nna myit magaw ai prat a kaang e agang chyalang n re ai Karai Kasang a kashu kashani nanhte tai wa ai hte (Hpp 2:15),

Anhte hpe shing grup ai media a marang e dai ni na ten hta law hpa myit marin ai myit n dum shami anhte kata shara la wa sai. Japan e shi ten hte shi fashion ni bu hpun ra ai nga ma ai, dai hku n rai jang grai yu kaji ma ai da. Karai mungga n chye yang, hkye hkrang la ai n hkrum yang myi man kaji na lam kadai n tsun ai sha, masha yawng hpe Karai mungga hte shai hkra myit mang shangun, asak hkrung shangun ai ten rai mat sai. Ti nang myit ai nlu, ti nang myit ai hku nrai re ai baw law wa nna myit n galu ai ni law jat wa, a put ngung ai ni law jat wa re ai ten mung rai sai. Aprat hpe yu yang grai n shawp ai kata sak hkrung ra sai majaw, yubak n kap ai sha, agang chyalang nre ai Karai a kashu kasha ni tai na matu sharing ai lam re. Yubak n hpawt hpe myit yu yang Adam kaw na hpang sai. NN 3:9 hta “nang kanang ta” nga nna hprawng hkawm ai Adam hpe Karai Kasang san ai shaloi aput ngun nga nna bai wa htan ai. Ngai shut ni ai law! nga nna wa yang yubak lu yang she lu na. “nye mara nre, ndai Nang jaw da ai shinggyim num sha ndai mansi hpe la wa ai re” nga nna wa ndang ai, Ewa bai rai jang gaw “Adam she sha u nga n-gun jaw ai gaw” nga aput ngun sai. Dai shani kaw na yubak mara gaw shinggyim masha ni hta shang wa sai. Isaraela ni hpe Egutu mung na woi wa yang mung dai hte maren, Marah kaw du yang ntsin nmu la ai, hka dik ai nga ai majaw ntsin grai mu dik ai Elam de woi wa sai. Ntsin mu mu lu jang shan bai sha mayu ai nga aput ngun masai. Moi prat, ya prat, kara ten rai ti mung ndang kalang nga ai, aput ngun nga ai gaw yubak ari hkrum ai hkrai, re hpe myit dum na matu mung rai nga ai. Agang chyalang re ai kasha n tai ai sha yubak n kap ai kasha, mara tsun na nngai ai ni byin na matu ti nang n-gup pat da, put ngun ai lam nnga, manang hpe ndang kalang ndi na hpe shadum ai chyum daw re.

Asak hkrung ya ai mungga hpe lang nga let, shahte a kaang e, mungkang ga a nhtoi zawn nanhte htoi tu nga na myit dai: dai hta kaga ngai mung Kaman lila amu bungli n galaw n ngai hpe tau yu yang, hkristu a nhtoi hta kabu gum rawng shara ngai nga na nngai. Dai hta n-ga nanhte a makam masham a hkungga hte daw jau ai ntsa e, ngai hpe dumhpung zawn ru jaw ma ti mung, ngai kabu nga nngai. Dai the maren nanhte mung kabu nga nna, ngai the rau kabu nga mu (Hpp 2:16 – 18).

Hten run nga sai mungkan hta hten nang ai ni nre ai sha, asak hkrung ya ai mungga hpe lang nga let, mungkan a kaang e, mungkang ga a nhtoi zawn htoi tu nga na hpe tsun ai rai nga ai. Anhte shapraw ai nsen ni gaw mai kaja ai lam rai ra ai hte maren, nsen hpa mung n shapraw ai sha ti nang hkum hpe hkru hkam nna htoi tu ai nhtoi zawn, mungga hkum ni, kabu gara shiga matut sawa na matu lam nyep ai ni anhte rai ra saga ai. Anhte ti nang hkum ti nang san yu na lam gaw, mungkan hpe gara hku matut mahkai nga ga ai kun? Manaw manang ni hte kanawn mazum ai shaloi anhte a mai kaja ai hpe lu garan sai kun? Nkaja ai ni hpe nkaja ai hku kanawn mazum ai, shing n rai nkaja ai ni hpe n kanawn ai ni wa kun?

2.5 Hkristu hta Ks Paulu a manaw manang ni (Paul’s Christ – like friends, Hpp 2:19 – 30)

Shagrit shanyem ai, madu Yesu hpe a tsawm sha lu la ai, Ks Paulu a hpang hkan manang, Timohti yan Epahprodi a lam Hpp hpung masha ni hpe tsun dan ai chyum daw re. (Hpp 2:4,5,16) hpe tsun mat wa ai hpan n dai yan hpe ga shadawn bai jaw ai lam gaw grau chye na na matu myit mada ai lam mu lu ai. Ks Paulu ka shadum ai lam ni yawng gaw grai yak ai, hkan n mai ai lam n re ai hpe mu na matu, Hpp masha ni a myit hta gara hku na madu Yesu hta rawng ai myit mai rawng na, anhte Yesu zawn hpa mara n lu ai ni nrai, mara tsip ni she rai yang, Ks Paulu shi zawn mung hkum byin u ga le, shi gaw Karai a Kasa, madu a sape-12 jahpan shang ai wa, Karai kaw na mau hpa n-gun lu ai wa, naman jaw hkam sai wa hte gaw n mai bung ai nga nna Hpp hpung masha ni n myit la na matu, shanhte ni zawn, anhte zawn ordinary masha Timohti yan Epahprodi hpe ga shadawn jaw ai lam rai nga ai. Shahte a masha nan mung rai ma ai yan hpe ga shadawn jaw ai majaw Hpp ni hpe ka shagun ai laika atsawm sha chye na lu na matu yaw shada ai lam rai nga ai. N dai yan ap nawng dawjau ai, Yesu hpe lu la ai sakse 3 hpe ks Paulu madun dan ai lam hpe mu lu ai. 1) sha-ngun ai de rawt sa wa, 2) karum ra ai ni hpe karum na, 3) lam shagu ap nawng na matu ten shagu jin jin rai ma ai.

Nanhte a lam chye lu yang ngai mung myit pyaw nga lu n ga, nanhte hpang de Timohti hpe alawan shangun dat na, dai madu Yesu hta e ngai myit mada nga nngai. Kaning rain me law, ngai hte myit hkrum nna, shi zawn nanhte a lam hpe htep lahti tsang ai masha kaga, langai mi mung ngai n lu nngai. Yawng hte gaw Hkristu hte seng ai hpe n re ai sha ti nang hte seng ai hpe sha tam nga ma ai. shi chyawm gaw kasha gaw kawa hpe shadaw ai zawn, dai kabu gara shi ga a lam hta ngai hte rau shakut sharang nga ai majaw, shi a kang ka re ai hpe nanhte chye nga myit dai. Dai rai nna ngai hta kaning rai na ra ai hpe ngai chye ai shaloi jang, dai wa hpe shangun dat nna, ngai myit mada nga nngai. Dai hta n-ga, kade wa nna yang, ngai hkum nan sa du na, ngu nna dai madu hta e myit kam nga nngai (Hpp 2:21 – 24).

Ga shaka dingsa, nnan mahkra hti yu ai shaloi ndai lam ahkyak dik ai hpe mu lu sai. Mawshe hpe Karai Kasang shaga la nna shi 40-ning tup nga lai wa sai, ya sha naw hprawng pru wa ai Egutu de sa shangun sai. Yawna hpe Ninawe de sa shangun ai shaloi hprawng n mai ai, sa nan sa ra sai. Ga shaka nnan hta Shawlu ngu ai Paulu myit n mu ai hpe shamai ya na matu (Ks 9:) Anani hpe Yesu shangun dat yang “Madu e n dai wa nang hpe hpya sha ai wa re, ya mung na masha ni hpe sat na order lang nna Damasku de sa wa yang n dai zawn hkrum sha ai re” n dang ai hpang shangun ai hku sa wa sai. Madu shangun ai gara de mung sa nna, hpa shangu yang mung galaw, ti nang hkum machyi hkam ap nawng ai lam hpe Timohti galaw nga sai hpe ga shadawn jaw sharing ai rai nga ai.

Timohti gaw tsun lai wa sai lam 3 sha n-ga, tinyeng akyu n tam ai wa mung re. Bungli law law galaw ai shaloi, amyet la na lam pru wa chye ai. Hkan tam nra ai, galaw sha na lam law law nga wa chye ai. Dai hte maren a mu law law galaw jang shut ai, masha ni tsun ai mu law wa chye ai. Tinang hte seng ai hpe sha tam ai rai yang amyet la na nga wa ai shaloi gra di na re. Shing n rai manang wa tsun jahpyak jang, yak yak hkak hkak galaw ra jang, hprawng mat wa mayu na re. Ks Paulu a ten hta yawng hte gaw dai zawn rai ma ai,Hkristu hte seng ai hpe n re ai sha ti nang hte seng ai hpe sha tam nga ma ai. Loi daw, pyaw daw tam ai ni law nga ai. Dai ni na ten dai hta grau na re. Timohti hpe Hkristu hta e shi a kasha mung nga ma ai, Hpp lam a tsawm chye ai, htep lahti re, shangun hkraw ai, kang ka ai, karum shing tup chye ai, ap nawng ai, ting kyeng a kyu n tam ai ni gaw shi tsun mat wa ai 2:4,5,16 ni hpe hkrak sha lu hkan ai wa re ai majaw Hpp masha ni mung dai zawn hkan sa na matu, ga shadawn jaw tsun sharing ai lam rai nga ai.

Bai, nye a hpu nau wa, shing dep shing tau wa hte hpyen manang wa ngu ai nanhte a kasa hta ngai ra ai hku hpajang ai wa, Epahprodi hpe, nanhte hpang de shangun dat na mai nga ai, ngai myit ngut da we ai. kaning rain me law nanhte n lang hte hpe sa hkrum lu na, shi na chying myit n dawt nga ai hte shi machyi ai hpe nanhte na yu myit dai majaw, shi grai wa myit ru myit tsang nga ai. Dai re ai majaw nanhte shi hpe bai hkrum lu yang nanhte kabu nga lu myit dai hte, nye a yawn hkyen ai mung yawm mat u ga, ngai shi hpe tin shapun shangun dat we ai. Dai rai nna kabu gara myit ting hte shi hpe hkap hkalum la nna shing re ai ni hpe hkungga la ra di mu. Kaning rai n me law, nanhte ngai hpe daw jau ai lam hta naw ngam nga ai hpe shatsup shatup lu na matu, shi a asak hpe pyi shi shanaw kau nna, dai madu a magma bungli majaw, si ai kanoi noi hkrum nga ai (Hpp 2:25 – 30).

Epahprodi mung Hkristu a matu gara de sa na jin jin re ai wa, garum na ra nga ai wa hpe n shalai ai sha karum ai wa, ap nawng ai wa rai nga ai. Shi gaw Hpp hpung masha rai nna Roma de htawng rawng nga ai Ks Paulu hpe kawan na matu dat da ai wa re ai lam chye lu ai. Myitsu rai na re, htawng rawng nga ai ks Paulu ra mara gawn na lit la sai. Pu ba nna machyi kaba hkrum ai pi gaw Hpp ni hpe n chye shangun ai sha hkam sharang let bungli galaw ai kasi la hpa rai nga ai. Shi machyi ai lam Hpp ni chye mat ai majaw grai nga yak tau ai wa, manang wa hpe myit n kam sharu ai wa mung rai nga ai. Anhte myit yu na lam hta nawku hpung kata machyi makaw, htawng rawng, ru yak jamjau hkrum nga ai ni hpe Epahprodi zawn gawn lajang ai nga yu sani? Manang wa hpe grai tsang, grai agam chye ai myit lu la saga ni? Kanoi noi si na daram maji ti mung shi asak hpe ap nawng let dawjau nga ai hta n-ga Hpp ni shi maji ai hpe nkam chye shangun ai lam gaw manang wa myit bu ba ai lam n kam byin shangun ai majaw rai nga ai. Dawjau ai lam hta ti nang asak nawng na matu jin jin rai hkra ap nawng ai wa rai sai. Mungga hta ndan ndawn ai sha jaw ya ai hkungga hpe shi shadan shadawng, shagrau sha a na nga nna tsun da sai.

N dai yan hpe lawan shangun dat na lam, shi mung kade nna yang sadu lu na re ai lam madu hta e myit kam nga ai hpe daw kaba 2 jahtum hta ka dat ai lam rai nga ai.

Hpilipi Laika Daw Kaba –III

(Joy in believeing, Christ is our goal)

(By Pastor David Legge,translated by Pausa Brang Rip)

3.1 Ngang kang ai kabu gara lam. (Secure your Joy, Hpp 3:1 –

Dai hta kaga nye a hpu nau ni e, dai madu hta kabu gara nga amu. Nanhte hpe lam langai sha bai ka dat dat rai na, nye a matu hki ban a lam n nga ai sha, nanhte a matu akyu byi nga ai. Gwi ni hpe makran nga mu; n hkru n hkra ai bungli galaw ai ni hpe makran nga mu; matu gadoi hpyak ai ni hpe makran nga mu. Nanhte mahtang Karai Kasang a wenyi hta nawku nna, Hkristu Yesu hta gumrawng ai hte, hkum shan hta n shamyet n shanat ai ni gaw, matu kadoi hkam ai ni majing rai nga ai. (Hpp 3:1 – 3).

Anhte a sak hkrung lam hta pyaw hpa lam malai kabu ai hpe tam na matu chye saga ai. Lam shagu hta kabu gara nga na mung chye saga ai. Dai kabu ai lam gaw hpa hta madung tawn sai, jahkring mi na sha kun, anhte kaang tawn ai jaw sai kun, n dai chyum daw hta myit yu na matu re. Mahkawn, music hpe ra ai ni dai lu madat jang grai kabu chye ai. N-ta nga lagawn ai ni hkawm ai hta kabu gara ai law law rai sai. Chyum laika hti akyu hpyi ai hta kabu gara ai ni mung law law nga na re. Hpp hpung masha ni a kabu gara ai lam kaga langai ngai hta rai nga na, shahte a kabu gara ai lam madu Yesu shing gan de rai mat na hpe tsang ai majaw sadi jaw ai chyum daw re. Law law lang kahtap nna n dai kabu gara nga na matu Ks Paulu tsun ai gaw Hpp ni asak hkrung lam hta ngang kan ai kabu gara lam hpe lu la na matu rai nga ai. Ngang kang ai kabu gara lam ngu ai gaw, hpa lam hta mung Madu Yesu hpe kaang tawn kabu gara ai lam rai nga ai. Anhte kadai re, hpa baw atsam nga ai, hpa baw galaw lu ai ngu ai hta madung n re ai sha madu hpe azi yu, madu hte rau hkawm sa yang chyu sha lu la ai hpe chye shangun mayu ai lam rai nga ai. Yuda ni matu gadoi ai hpe manu shadan dik ai, htung tara hpe ahkyak la nna dai hpe n galaw n mai shara jaw nhtawm madu Yesu hpe No-2 shara shatai ai ni law law rai nga ai majaw dai zawn n byin na matu, dai zawn re ai ni hpe makran na matu, gwi ni zawn ti nang n chye sai yawng hpe wau hkawm ai, tianang madawn da ai hpe bai sha ai ni n byin na matu, n hkru n hkra galaw ai ni hpe makran na matu tsun shadum ai chyum daw re. Htung tara hta madu Yesu hpe grau manu shadan ra ai lam, ti nang hkum hpe lu shagrau la ai hta madu a hpung shingkan hpe shagrau sha a ai lam hpe kabu gara na, (from Jesus is energy of life to source of life) matu shari ai chyum daw rai nga ai.

Ngai chyawm gaw hkum shan hta pyi shamyet shanat na lam lu ang na n ngai. Masha kaga gaw hkum shan hta shamyet shanat na lam lu nga nngai nga nna myit a yang gaw, ngai graw nna lu ang nngai. Hpp 3:4 – 8 hpe hti ga.

Hkum shan hta shamyet nna nmai gum rawng ai. Dai zawn mai ai rai yang Ks Paulu masha ni hta grau ai lam law law nga ai. 1) matsat ya n htoi hta matu gadoi hkam ai wa, 2) Isaraela amyu, Ben-yamin aru arat, 3) Hebre masha jet jet, 4) jep ai tara hpe hkan lu dik ai Hparishe langai, 5) shakut sharang dik ai wa, 6) hpung hpe zingri zingrat ai hero, 7) jep ai tara ding hpring ai lam tau yu yang mara n kap ai wa. Lai sai ten hta n dai lam ni a majaw Ks Paulu grai gum rawng lai wa sai. Madu Yesu hpe lu la ai shaloi, madu a ningmu hku yu ai shaloi myet sai ngu myit da ai lam ni yawng gaw sum kaba hkrai rai nga ai hpe bai mu lu ai. Madu hpe lu la ai daram myet ai hpa mung nnga ai hpe atsawm sha chye wa sai. Madu a hpang hkan ai shaloi ti nang lu malu yawng ap nawng nna hkan ai lam gaw manu dan dik ai hpe lu la na matu tinang a arai yawng hte galai la ai lam rai nga ai. Sum kaba re nga nna anhte law law myit la chye ga ai. Hpaga la langai mi manu dan dik ai kachyi (Pale) hpe mung ai shaloi shi a lu malu mahkra dut nna dai kachyi (Pale) hpe lu hkra mari la ai (Mt 13:45-46) ga shadawn hpe dum na re. Madu Yesu ngu ai manu dan dik ai hpe lu na matu anhte lu malu hte galai ai lam hpe myit dum ra ai. Madu a matu n dai jaw kau sai, htora kabai kau ra sai, anhte lu malu sum sai, ap nawng daw jau sai ngu n myit la ai sha mungkan ting hta manu dan dik ai Yesu hpe anhte kam sham sai kashu kasha ni lu la ai lam gaw amyet kaba, htani htana grin ai kabu gara lam re ai hpe myit dum na matu rai nga ai. Dai majaw anhte kabu nga lu na, shing n rai n mai kabu gara na, lam ni mahkra gaw makau grup yin e byin nga ai lam hte hpa mung n seng ai sha anhte a kraw lawang hta madu Yesu hpe teng sha lu la sai hta madung ai hpe kahtap sharing ai chyum daw langai rai nga ai.

3.2 Wenyi lu sha kawsi hpang gara ai myit Kaba (Big appetites. Hpp 3:9 – 10)

Hpp 3:9 – 10 hti ga

Ma chya-ngai ni shangai wa ai hte kanu chyu jaw sai, loi kaba wa jang shat/lu sha jaw ai majaw lani hte lani gaba wa ai hpe mu saga ai. N dai zawn ma ni kawsi hpang gara ai majaw, lu sha ai marang e galu kaba wa ai rai nga ai. Sh 63:1 hta Dawi hkawmhkam “jahpawt jau jau ngai nang hpe ra nga ai, - nye a hkum shan nang hpe marit nga ai” nga nna Karai Kasang hpe hpang gara ai lam mu lu sai. Hpp laika daw kaba 3 hta Ks Paulu kade daram jep tara chye ai, hkan shatup lu ai hpe mu lu sai rai ti mung, shi hpang gara nga ai gaw jep ai tara a ding hpring ai n rawng ai, Hkristu Yesu a makam masham a marang e kam sham ai hte lu la ai, Karai Kasang a ding hpring ai rawng nga na matu rai nga ai. Hpp masha ni mung dai zawn Karai Kasang hpe, wenyi lu sha hpe hpang gara ai ni byin hkra shadum ai lam re. Dawi, Ks Paulu ni zawn Karai Kasang hpe marit ai ni, wenyi lu sha hpe hpang gara ai ni rai saga ai kun? ti nang hkum bai n htang myit yu na chyum daw mung rai nga ai. U tsip na u kasha ni hpang de U kanu lusha la wa ai shaloi n-gup mahka yang she U kanu lu sha bang ya ai zawn, anhte a Karai Kasang mung kawsi hpang gara nna n gup mahka ai kasha ni hpe chyu shaman ya na re ai hpe myit dum ra ga ai. Sha ti mung, n sha ti mung aten du jang lu sha jaw na re ngu myit ai rai yang hpa mung n lu sha na re. U tsip na u kasha ni law law hta na kawsi hpang gara nna lu sha hpyi ai ni chyu, shahpa lu la ai lam myit dum nna wenyi lam hta kawsi hpang gara ai ni tai na matu Hpp hpung masha ni hpe shadum ai lam Hpp 3:9 chyum daw hta mu lu nga ai.

Wenyi lam hta kawsi hpang gara ai wenyi masha (satan masha n re ai ni) byin ai shaloi hkam la mayu wa ai lam masum hpe Hpp 3:10 hta matut shaleng da sai. 1) si mat ai ni a bai rawt wa na lam, Madu a bai rawt wa ai lam atsam chye lu ai. 2) Madu a nni nkri hkrum ai hta kanawn lu ai. 3) Madu a si hkam ai hpe hkan dagraw lu ai.

Ø Madu Yesu a asak hkrung lam hpe yu ai shaloi 1) nni nkri hkrum ai, 2) si hkam sai, 3)bai hkrung rawt wa sai hpe mu lu saga ai. Lahta de madun da ai wenyi masha ni a asak hkrung lam gaw dai hte n htang hku (opposite) daram rai nga ai hpe mu lu ai. Madu a bai hkrung rawt wa ai atsam hpe chye nhtawm, mi na masha dingsa si mat nna bai hkrung rawt wa ai masha nnan shawng byin ra ai hpe No.1 hku madun da ai. Ti nang a atsam marai hte langai mi mung n mai byin ai, n mai galaw ai hpe chye nna, madu a bai hkrung rawt wa ai atsam, n-gun lagaw hte lam shagu hpe shangut chye ai ni tai wa na matu re. Abraham shi kasha Isak hpe Morira bum, hkungri ntsa sak nawng na hkyen ai lam gaw, Karai Kasang si ai hpe bai jahkrung ya lu ai hpe atsawm sha kam ai majaw re. Bai hkrung rawt sai wenyi masha tai saga ai kun?

Ø Madu a hkrung rawt wa ai atsam hpe chye nna, dai hpe lu la sai hpang shi a nni nkri hta kanawn mazum ai nnga yang kaman lila rai na re. Madu Yesu kade daram nni nkri hkam ai hpe mungga hta atsawm chye saga ai. Madu a nni nkri hkrum ai hta kanawn mazup lu ai ni tai na matu ndai chyum daw sha nrai, Hpp 1:29 hta mung “Hkristu a matu nni nkri hkam na chyeju hpe mung hkam la na” matu bawng ban lai wa saga ai. Madu Yesu anhte hpe sharing ya ai lam hta nni nkri, du hka jam jau hkrum ai ni hpe tsaw ra myit madun, kanawn mazum, dai ni hte rau lu sha ai lam re. N dai zawn re madu a nni nkri lam hta kanawn mazup na matu jin jin rai wa ai atsam wenyi lu sha hpang gara ai ni lu la wa na re.

Ø Madu a si hkam ai hpe hkan dagraw lu ai lam hta ti nang kadai re ai, kade daram byin ai lam yawng kau da nna madu a si ai hta hkan si nang ai lam re. Hpp masha ni a sak hkrung lam hta kyang lai len, htung tara, shanhte kaja dum ai n kau mi madu hpe kam sham sai ten hta mung la shang wa ai hpe mu lu ai. Dai ni hpe kabai da na matu lahpawt ai majaw rai na re. Ndai zawn nre ai sha shawng e, dai hta grau kaja ai, manu dan ai la nga ai hpe kam hpa nna Madu a si hkam ai hpe hkan dagrau lu matu Ks Paulu sharing ai lam re.

3.3 Bandung shadaw du hkra gat shachyut ga. (Progress in purpose. Hpp 3:11 – 14)

Lai sai study hta Hkristu hta anhte ni kade daram hkum tsup sai, wenyi masha rai sai kun, Satan masha naw rai nga ai kun, chye lu na matu bawng ban wa sai. Ndai chyum daw hta lam jaw ai hku ding yang bangdung du hkra sawa na matu shadum ai lam re.

Hpp 3:11 – 12 hti ga

Dinghta ga na lam yawng hte gaw shanut shanaw sha rai nga ai. Nang kadai wa re ai, hpa baw galaw sai, hpa baw hpe gaw n galaw ai, nga nna dinghta lam hku rai yang Karai Kasang a hkum tsup ai de n mai du na hpe tsun shadum ai lam re. Ndai zawn Hpp masha ni hpe tsun shadum ai majaw Ks Paulu shi nan hkum tsup sai ngu tsun mayu ai lam n re, rai ti mung dai akyu hpe lu la na matu Hkristu Yesu shi hpe hkap la sai hte maren, lu la hkra gat shachyut nga ai wa re ai lam tsun n-gun jaw ai chyum daw re. Ks Paulu zawn re Madu a dat kasa kaba, ngai sara rai sai, hpa sharing la n ra sai, hkum tsup sai, ngu n myit ai sha Madu a man e, a san sha grit nyem ai myit hte Madu nang jaw ya ai hpe ngai lu la hkra gat shachyut nga ai ngu nna, hpaw dan ai lam anhte kasi la, sharing la na lam kaba rai nga ai. Anhte hkye hkrang la hkrum sai,

Karai Kasang a jasan jaseng ai hpe hkam la saga ai, matut nna hkum tsup ai de rai wa na matu gat shachyut ra ai hkrun lam galu naw rai nga ai hpe n malap na matu rai nga ai. N dai hkrun lam hta Ks Paulu ti nang hkrai ti nang myit dik la ai wa n re ai zawn Hpp masha ni mung shi zawn byin na matu sharing ai lam mung rai nga ai. Wenyi lu sha hpang gara ai myit kaba n rawng jang ti nang hkum ti nang myit dik dum ai de du wa na re. Nawku hpung kata byin nga ai mabyin law law gaw, lama ma galaw ngut jang ram dum mat ai, myit dik dum mat ai lam rai nga ai. N dai chyum sharing hpawng hkam la ngu jang grai rai sai, dai kaw/ htora kaw du jang hkring sana, Roma kaw du jang Roma masha zawn nga ra ai, ngu ai makau grup yin hpe standard shatai ai lam ni re. Shaloi gaw galaoi she mai myit dik na? gade ram naw gat shachyut ra na? bangdung gara kaw rai na? ngu nna ga san na lam nga wa na re. Ks Paulu tsun mayu ai bangdung gaw “anhte a grit nga ai hkrum hkrang hpe ningnan galai nna, Madu a hpung shing kang rawng ai hkrum hkrang hte bung hkra shachyaw jahtap ai ten du hkra” re ai lam Hpp 3:21 hta mu lu na re.

Hpp 3:13 – 14 hti ga

Bandung du hkra Ks Paulu sawa ai lam 3 hpe madun ai chyum daw re. 1) Lam langai sha ngai hkan nngai. Ks Paulu a prat hta myit shang sha na, galaw na lam langai sha nga ai. Ding hta prat grai kadun ai hpe chye ai, lam law law hkan nga yang hpa lachyum n pru ai hpe mu mada ai. Shi a n-gun lagaw mahka hte, man yawng hkan sa ai lam langai sha re ai, dai gaw Hkristu rai nga ai. Hkristu hta grau kaja ai, manu dan ai hpa nnga sai hpe atsawm sha chye ai majaw lam langai sha hkan ai re.

2) Hpang maga na arai hpe malap kaw ai. Lai sai ten hta shut shai wa sai, grai byin wa sai, gara hku lai wa sai lam, ni hpe n malap ding sa hkum tsup ngu ai bandung de n du wa na re ai lam Ks Paulu No.2 hku madun nga ai. Byin mat wa sai hpe lang hte lang kahtap nna bai tsun, bai tsun, ndai hku she rai yang gaw nga nna n mai byin sai hpe chyu tak nga ai ni n re ai sha, ti nang a yubak mara ni nga yang Karai Kasang hpang de sit shan, hpaw madun nna, ten man ai myit malai hte Karai ra sharawng ai sak hkrung lam de galai shai wa let, lai sai ten na shut shai ai lam hpe byeng la ai sak hkrung lam rai ra ai hpe tsun mayu ai lam re. (confession of your sin, correction of your life, and restitution). Kam sham sai ni law law hkrat sum mat, hkring mat, matut nhkawm mat, lup mat ai lam gaw shahte a lai sai ten ni gyit hkan da ai majaw re. Ti nang a lai sai ten hpe lu hkra hparan u, dai n rai jang dai lam ni hparan ai chyu nang hkan ra na re ngu ai hpe Ks Paulu tsun mayu ai lam rai nga ai. Yawng gaw lai sai labau tsawm ai, n tsawm ai nga ai hkrai re. N dai kaw Ks Paulu tsun ai lam gaw lai sai labau n kaja ai hpe n re, labau kaja hpe mung tawn da na matu re (Hpp 3:4 – 7). Karai Kasang a kasha, madu a hpu ai sai hte mari la sai wa rai nna dai ni du hkra lai sai ten a gyit hkan ai hkrum nga ai rai yang dai arai ni yawng hpe tawn da, Madu hpe hpaw madun, galai shai, shut mat wa ai nga yang byen la na matu sharing ai chyum daw rai nga ai. Lai sai ten hpe malap lu na kaga lam gaw, ti nang hte bung ai kaga manang ni a lai sai lam hpe mung n tsun, n hpu, n dum na matu rai nga ai. Winston ChurchillNo.II majan ngut ten hta America de sa hkawm ai shaloi tsun ai mungga hpe n-gun la shangun mayu ai. “If the present quarrels with the past, there can be no future”.

3) Man ang ai arai ni hpe chyan la let (Focused on Future). Dai ni a Hkristan ni Madu hpaw madun ai mungkan kaba hpe n mu mada ai, shawng lam hpe n myit ai, galu galang n yu ai sha, hpawt de a matu myit tsang nga ai ni, du na ten hpe hkrit, kajawng nga ai ni law law rai wa sai. Hkristu ngu ai lam langai sha hkan ai ni, lai sai ten na kaja ai nkaja ai ni yawng hpe malap kau ai ni, man ang ai magam hta shachyen shaja nna Hkristu Yesu hta e Karai Kasang a grau htum ai shaga la ai lam ngu ai bandung shadaw du hkra ya ten hta gat shachyut nga ai ni tai na matu sharing ai lam rai nga ai.

3.4 Ti nang madat mara sai, lu la sai lam hpe sha-ngang shakang ga.

(Orientating your Obedience. Hpp 3:15 – 21)

Hpp 3:15 – 16 hti ga

Lai sai study hta Ks Paulu shi nan hkum tsup sai wa n re shi ai hpe tsun ai hpang Hpp 3:15 hta “hkum tsup sai ni anhte nlang hte gaw” nga ai chyum daw hpa hpe tsun mayu ai kun, bai myit yu ga. Ma langai mi shangai wa ai hte shangai ya ai sarawun ni kanu yan kawa hpe ra n rawng ai, hkum zup ai, a bawng alang re ngu ai shiga shawng tsun ai hte bung nga ai. Lai sai study hta bawng ban ai lam gaw bawng ring galu kaba ai daw hpe tsun mayu ai re. Ndai chyum daw hpe la nna Karai Kasang a kashu kasha ni hpa n chye shi ai, hkum tsup hkra sharing la na naw ra ai, hkum tsup jang she galaw hpang na nga ai myit n rawng na matu n dai daw hta bai shadum ai lam re. Tinang a dep madep hte hte maren dai arawn alai hta hkawm hpang na matu, nhtoi hkum lu htoi ai daram htoi hpang na matu tsun sharing nga ai. Dai sha n-ga lam langai ngai ning ra ai, sharai ra ai nga yang Karai Kasang a hpaw madun ai lam ding yang hkan sa na matu shadum ai daw mung rai sai. Dai majaw ndai lam lahkawng yan hpe kalang ta rau galaw hpang nna ti nang madat mara sai, lu la sai lam hte galaw hpang na matu, sha-ngang shakang sa wa na matu sharing nga ai hpe mu lu ai. Hpa majaw dai zawn galaw ra ai lam hpe Hpp 3:17 – 21 hta matut shaleng da nga ai.

Hpp 3:17 – 21 hpe hti ga

Hpa majaw ti nang dep ai daram madat mara hkan sa ra ai hpe lam 4 hku Ks Paulu Hpp hpung masha ni hpe shi sharing da sai.

1) Makaau grup yin a kasi tai na matu re (Hpp 3:17). Ks Paulu Hpp hpung masha ni a man e kasi ningli tai sai hte maren, kaja ai kasi mu la, sharing la sai hpe masha ni bai chye hkra matut garan kachyan ai lam galaw na matu re. Anhte madun ai kasi majaw anhte Karai Kasang a kasha ni re, sumsing lamu a citizen ni re ai hpe mu chye wa na matu shadum ai lam rai nga ai. Yawng hpawm re Madu Yesu kaw na, Ks Paulu kawna lu la sai n htoi hpe matut htoi na, madu Yesu, Ks Paulu yan kaw na yu la ai kasi hpe makau grup yin a matu kasi ningli matut tai na lam sharing ai daw rai nga ai. Nang kaning rai asak hkrung nga ai hpe yu nga ai ni, kasi la nga ai ni, na a makau grup yin e hpring re. Kashu kasha, ning rum ning tau, mu galaw manang, jawng lung manang, hting bu, makyin jing hku kadai mung mai byin ai. Kanu kawa ni e, anhte a kasi kade daram kasha ni hpe impact jaw ai dum ga. Hpungtau, hpung salang, hpung sara ni e, ti nang a kasi kade daram nawku hpung hpe impact jaw ai hpe myit dum ga. Mai kaja ai kasi madun lu na matu mai kaja ai kasi yu la ra ai majaw anhte yu la na kasi gaw Madu Yesu a ningja madun ai kasi hkum, Madu Yesu mu mada ai hku asak hkrung ai kasi hkum ni rai nga ai. Dai majaw Ks Paulu tsun ai, ngai hpe yu la mu, ngai zawn hkan nang ai ni hpe yu matsing la mu nga nna tsun sharing ai lam re.

2) Yesu a hpyen n byin na matu re (Hpp 3: 18 – 19). Anhte shinggyim masha ni langai ngai a hpang hkang ai hkrai re. Madu Yesu a hpang n hkan ai, madu hpe n madat mara ai hte rau, satan a hpang hkan ni, madu a hpyen ni tai wa na saga ai re. Anhte kade a masha re ai hpe yawng chye hkra madun nan madun ra ai. Karai a masha re nga nna madun ai hte Karai Kasang makawp maga la na re. Dai n rai jang n kung shi ai, naw hkalung ai anhte hpe satan hkalem nna shi a kasi ni kaup mat wa na re. Hkristu hpe mying gan nna n re ai de, hteng bya ai de, ngarai de lam yawng nga ai ni a kasi hpe n la na matu lang lang tsun sai hte maren ya e pyi hkrap let Ks Paulu matut tsun nga ai. Madu Yesu hpe n madat mara ai rai yang, ti nang a kan hpe karai shatai ai ni, kaya kahpa hpe gumrawng shara shatai ai ni, sumsing arai hta dinghta ga na arai hpe chyu myit ai ni tai wa na re. Ti nang a kan hpe karai shatai ai ni ngu ai gaw, lu sha na sha myit ai, nawku shara kaw n mu yu ti mung, poi shagu ning wan hkawm ai ni, wenyi lu sha hpe hpang gara na malai, hkum hkrang lu sha hpe grau myit marin ai ni rai nga ai. Kaya kahpa galaw ai hpe gumrawng shara byin hkra dai ni mung kan anhte hpe woi hkawm nga sai. Num/la law law lu ai ni, tsum tsaw law law lu ai ni kaya na malai gumrawng nga ai ten re. Manang wa hpe lu masu, lu maw sha ai ni grai gumrawng ai ten, n kaja ai galaw hrup ai majaw kaya na malai hero byin ai ten. Madu Yesu hpe n madat n mara ai ni n dai zawn re hpe hkan nna jahtum gaw hten bya ai de du mat wa na hpe n byin hkra ti nang dep madep hte madat mara na matu ahkyak ai hpe tsun ai lam rai nga ai. Karai Kasang hpe madat mara ai ni kadai mung ding hta arai hpe myit marin ai lam yawm na re. Yaku 4:4 hta “mungka ga a jing hku tai mayu ai wa kadai rai ti mung Karai Kasang hpe n dawn n yawt ai wa tai nga ai” lam tsun da nga ai. Dai majaw Madu Yesu hpe madat mara hkawm sa ai ni kadai mung ding hta arai hta sumsing arai hpe grau marin ai ni tai wa na re.

3) Sumsing lamu a citizen rai ga ai majaw re. (Hpp 3:20). Bu ga ngu ai gaw ti nang shangai ai shara re. Yangon kaw shangai ai ni hpe Yangon bu ni, Myitgyina kaw shangai ai ni hpe Myitgyina bu ni, Lashu kaw shangai ai ni hpe Lashu bu ni nga saga ai. Dai hte maren Hkristu hta nnan bai shangai sai ni yawng a bu ga gaw sumsing lamu rai sai. Sumsing lamu a citizen anhte rai taw sai, si jang she tai ai ni n re, ya jang rai saga ai. American, Japanese, Singaporian ni shahte a mungdan citizen byin ai hpe grai arawng la ma ai, galoi mung mungdan kaba masha ni rai sai hpe dum ma ai. Anhte mung sumsing lamu a citizen re ai hpe galoi mung myit dum ai rai yang, arawng la ai rai yang, anhte a myit mang ai lam ni, dawdan ai lam ni, ahkying ten jai lang ai lam ni, ja gumhpraw jai lang ai lam ni grai shai mat na re. Sumsing buga na masha jet ai kasi, ningja shapraw nga let Hkristu ngu ai hkye hkrang la ai wa hpe ala nga ai ni tai wa na matu madat mara ra ga ai.

4) Grit nga ai hkrum hkrang hpe hpung shingkang rawng ai hkum hkrang hte bung hkra galai na matu re. (Hpp 3:21) Anhte sumsing lamu a citizen rai sai majaw grai sanseng chyoi pra ai ni ngu myit la na re. N dai hkum hkrang hte sumsing nta shang wa yang grai grit myem ai, n tsawm n htap ai, matsat shabat re ai hkum naw rai nga ga ai. Lani mi madu anhte hpe jaw na hkrum hkrang gaw shi a hpung shingkan rawng ai hkum hkrang hte bung ai hpe jaw na matu re. Shi shachyaw jahtap nga sai, hkam la mayu ai ni, madat mara ai ni sha lu na re. (e.g. U tsip na u kasha lu sha lu ai zawn). Shi gaw arai yawng mayang hpe ti nang n pu e tawn da lu ai wa, n dang di lu ai hpa mung n nga ai wa re. Na a grit nyem ai hkrum hpe galai lu ai madu re, n hkum tsup ai hpe shahkup shatsup lu ai wa re, na a grup yin, society, magam bungli, n hkum tsup ai, n sanseng ai yawng hpe n nan galai nna, tsawm htap ai, sangseng ai, arawng rawng ai de du hkra galaw lu ai madu re. Madat mara, hkan sa ai marang e anhte nan transform byin ai marang e lu la na lam rai nga ai.

Hpilipi Laika, Daw Kaba IV

(Joy in giving, Christ is our strength)

(By Pastor David Legge,translated by Pausa Brang Rip)

4.1 Tsaw ra ai, kabu gara ai wenyi asi. (Love, Joy need Harmony, Hpp 4:1 – 5)

Hpp 4:1 – 5 hpe hti ga

Dai ni na ahkying ten gaw, ti nang a matu sha yu ai, manang wa hpe n chye myit ai law law shara la nga ai ten re. Solo mahkawn shakawn nga ai ten re. N dai zawn re prat hta hkawm nga sai Karai Kasang a kashu kasha ni hamony byin ra ai, pri-nyen ra ai, dai shaloi kabu gara lam lu na hpe tsun ai chyum daw re. Hpp 4: 1 – 5 hta Karai Kasang hte hamony byin ra ai, ti nang a makau gyup yin hte hamony byin ra ai lam, sharing da nga ai. Dai shaloi 1) kam sham sai shada kanawn mazum lam, 2) anhte a daw jau ai lam, 3) hkyen hkrang la hkrum sai lam, 4) madu Yesu lahkawng lang bai du wa na lam ni yawng kabu gara myit dik myit hkut ai lam lu na hpe mu lu na re.

1) (Hpp 4: 1 – 2) hti ai shaloi, Hpp hpung kata Eodia hte Suntuki ngu ai num sha yen n htuk hkat ma ai. Dai majaw, dai madu hta myit langai sha rai na matu lahkawng yan hpe ks Paulu shadut jahkat dat ai lam mu lu ai. Shan lahkawn yen Karai a kasha ni re, hpung kata grai ap nawng ai yen re, ga law ai hpang pri-nyen ai kanawn mazum lam nnga mat ai majaw Ks Paulu shadut jahkak ai lam hpe mu lu ai. Nawku hpung kata hpung masha shada n dai zawn n htuk ai lam ni chye byin ai, grau nna num sha ni byin chye ai. Hpa majaw byin ai hpe n tsun saga, n dai zawn re ten hta satan grai kabu ai, Hkristan ni n dai zawn rai ma ai lam hpe shabrawng shana shabra chye ma ai. Atsam marai n bung ai, ap nawng daw jau lu ai limit n bung ai hpe chye nna, karan gin hka ai, ahtu ahkawk ai lam n ngai ai sha dai madu hta pri-nyen ai kanawn mazum lu na matu, hamony byin na matu shadum ai lam rai nga ai. Shan lahkawn yen jaw dum ai hkrai rai na re, kadai mung shut ai ngu n hkam la na ma ai. N dai ten hta lahkawn lapran kanawn mazum lam hta kabu gara lam bai lu na gaw dai madu hta myit langai sha byin wa na lam langai sha nga ai hpe mu mada sha ngun ai chyum daw re.

2) “Nye a ning rum ning tau majing e, dai num yan hpe hkap tau la na ngai nang hpe mung hpyi n ngai (Hpp 3:3).” Ndai yen hpe shan hkrai ga law nga mu ga ngu, n mai tawn da sai, lam shajaw na matu nang/ngai a lit rai sai, hpe tsun mayu nga ai. Hpung kaw na lit la nna lai sai t en shan lahkawn hpung magam rau gun wa ai zawn bai byin na matu, lam a myu myu a majaw shan a kanawn mazum lam n kaja mat ai hpe bai kaja wa lu na matu sharai na lam shadum ai daw re. Hpung a lit ngu ai hta, kadai shut ai, kadai jaw ai ngu nna daw dan ai hku n re ai sha Madu Yesu hpang de lahkawn yen hpe woi wa nna, dai madu hta myit langai sha bai byin wa hkra jawm sharai shading na matu shadum ai lam rai nga ai. N dai chyum daw hta Ks Paulu hti shalawm ai ni law law re, shi a ning rum ning tau tai ai ni, Eodia yen Suntuki, Kleman, asak jahpan laika hta mying lawm ai Ks Paulu a shi dep shing tau ni rai nga ma ai. N dai zawn hti shalawm ai lam gaw hpung hta shang lawm daw jau ai shaloi kadai langai mi mung n ngam da ai sha, kamsham ai ni a lapran, hpaji, bungli, machye machyang n bung ai majaw kadai langai a n sen, ningmu hpe mung n kabai da ai sha yawng hte rap shara kanawn lu na matu, hamony byin na matu, dai rai yang she shada dawjau lam hta kabu gara lu na hpe tsun mayu ai lam re.

3) Hpung kata myit n hkrum ai shaloi, hamony n nga ai shaloi hpung masha ni yawng myit ru ra ga ai. Pyaw ai, kabu gara lu ai langai mi mung n nga ai. Yubak na hkye hkrang la hkrum sai, shaman chyeju lu la sai, kaning re lam ni hta mung n mai kabu mat ai ten ni law law nga chye ga ai. Hpp hpung kata shada nru nra re ai lam gaw shahte a kabu gara lam mahkra hpe shahten kaw ai ten rai nga ai. Hkye hkrang la hkrum sai hpang anhte a hkye hkrang la ai lam hpe satan n mai kashun la sai. Rai ti mung, kamsham ai ni kabu gara lam n lu hkra satan lu galaw nga ai. Kabu gara na lam ni law law hpe n mai kabu hkra masa amyu myu woi jashuk ai gaw satan re. Makau grup yin byin nga ai hpe yu nna n mai kabu hkra pat shing dan ai gaw satan re. shada n htuk hkra galaw nna kabu gara lam mat hkra galaw ai gaw satan re. Ks Paulu tsun ai lam hta makau grup yin byin ai hpe n yu ai sha dai madu hta kabu gara nga na matu re, anhte shada ga law ga la nga ai shaloi kabu gara lam mat mat ai hpe dum nna kanawn mazum lam pri nyen na matu re, dai madu hta lam shagu hta kabu nga na matu re.

4) Madu lahkawng lang bai du wa na ten ni wa sai. Ti nang htuk manu ai hku myit la nna Yubak hpe loi li galaw yang mai ai, kalang lang gaw myit shapyaw la ra ai, lu lai sha lai n re ai sha kaji kajaw chyelu chye sha ai hku rai yang hpa nra na re ngu ai lam ni tawn da ra sai. Manang ni hte ganawn ten hta ti nang ra ai hku n rai jang, pawt mayu, ga law mayu ai lam ni yawng hpe tawn da nna masha yawng mayawng anhte a sumnung ai myit hpe chye wa lu hkra galaw na ten rai sai. Dai madu hta hpa lam hta rai ti mung kabu gara nna, shada kanawn mazum lam hta pri nyen ai myit, manang wa hpe manu shadan ai myit, ti nang a hkye hkrang la hkrum sai lam hta kabu gara lu ai myit, madu lahkawng lang bai du wa na lam hpe sum nung ai hte a la nga ai ni tai na matu shadum ai lam rai nga ai.

4.2 Ngwi pyaw ai wenyi asi (The path to Peace of Mind, Hpp 4:6 – 9)

Hpp 4:6 – 7 hpe hti ga

Wenyi a asi hpe Galati 5:22 hta mu lu ai. Hpung-up sara sharing sai hte maren shawng na 3 (Tsawn ra ai, kabu gara ai, ngwi pyaw ai) lam gaw Karai Kasang chyu sha jaw ya lu ai, ti nang shakut galaw na lu ai hku n rai ai sha, Karai Kasang hta manoi manat ai marang e lu la na lam chye saga ai. N dai 3 a lam hpe Hpp 4: hta matut shaleng da nga ai. Hpp 4:2 hta Eodia hte Santuki yan nlu mat sai tsaw ra myit hpe Karai Ksang hta manoi manat, hamony byin ai marang e bai lu la mai ai lam shadum lai wa sai. Hpp 4:4 hta kaning re masa kata rai ti mung dai Madu hta kabu gara lu ai lam, anhte a kabu gara ai lam hpe lam amyu myu hku nna mat hkra galaw nga ai ten re ai hpe dum let dai madu hta tut nawng e kabu gara nga na lam hpe myit yu wa saga ai.

Ya kalang mi bai Hpp4:7 hta “ngwi pyaw ai gaw, nanhte a myit masin hte nanhte a myit mang ai hpe, Hkristu Yesu hta e bau sin na ra ai” ngu nna ka da nga ai. Yh 14:27 hta Madu Yesu gaw ngwi pyaw ai lam anhte hpe tawn da ya sai hpe mu lu na re. Mung kan a lam hku na lu la ai ngwi pyaw ai lam n re, madu asai hte galai da ai ngwi pyaw lam, Wu dang a marang e lu la ai ngwi pyaw lam re ai hpe myit dum ra ga ai. Ok! Dai rai jang gaw gara hku na Hkristu a marang e ngwi pyaw ai lam anhte myit masin kaw du wa na hpe Hpp 4:6 hta sharing da ai lam-3 hku na matut myit sa wa ga. 1) Hpa lam hta mung myit hkum yu hkum tsang. 2) lam shagu hta akyu hpyi. 3) lam shagu hta chyeju shakawn kung dawng, ngu ai lam masum hku kawm sa ai rai yang “ngwi pyaw ai gaw, nanhte a myit masin hte nanhte a myit mang ai hpe, Hkristu Yesu hta e bau sin na ra ai”.

1) Hpa lam hta mung myit ru tsang ai lam n nga na matu myit ru ai hpa majaw re ai hpe shawng myit yu ga. Yawng a shawn e myit yu na gaw ti nang ra ai, myit mada ai hpe lu la ai shaloi myit tsang ai lam hkoi mat nna ngwi pyaw ai hpe lu la na ga ai. Ndai kaw byin ai mang hkan langai gaw anhte ra ai, myit mada ai lam, Karai Kasang a yawng shada ai hta jan hkra ra chye ai lam re. Hpa lam hta mung myit ru myit tsang ai lam nnga na matu, ti nang ra ai hpe n tam ai sha Wa Karai Kasang hpa ra ai, ti nang a ntsa gara hku myit mada da ai hpe shawng tam nna hkawm sa ai shaloi ten sha ngwi pyaw sim sa ai lu la na re. Myit ru myit tsang ai hpe byin sha ngun ai, kaga lam langai mi gaw lawan daw dan ai, tin ai, ya jang ra ai lam rai nga ai. Madu Karai galaw ya ai gaw yawng ten dep re. Dai hpe chye nna ahkying ten hpe myit galu galang hte la ai shaloi, tin jahpun ndaw dan ai shaloi ten sha myit sim sa ai lu la na re. Ladu lai ninghkap mayu ai myit, ning dang mayu ai myi gaw anhte myit kata n sim n sa byin shangu ai, masin hpe masen ai lama ma hte a nyaw kalun da ai zawn hkrum sha shangun nna myit ru myit tsang ai lam byin shangun chye ai. Ndai hpe mung tawn da aia shaloi simsa lam Hristu a marang e lu la na re.

Myit tsang ai gaw sum kaba lahkawng byin shangun ai. Langai mi gaw yubak galaw ai re nga nna sara kaba Herbert Lockyertsun ai. Hpa majaw nga yang Karai Kasang a 1) tsaw ra myit, 2) Hpaji byen ya, 3) n gun atsam hpe n kam ai, doubt byin ai hte bung majaw yubak galaw ai re. Anhte hpe shi a tsawm n yu ai ngu n tsen ai hte bung ai. Karai Kasang a tsaw ra myit hpe doubt byin ai majaw yubak re. Shi a kasha ni hpe lam shagu kaja dik hkra galaw ya lu ai plan Karai kaw n nga ai ngu Karai a hpaji hpe n kam ai majaw yubak re. Na a hkrun lam a matu nhtoi re, lam shagu hpe dang di lu ai atsam lu ai Karai a n-gun atsam hpe nkam ai hte bung ai majaw yubak re. Anhte yubak galaw mayu ai kun, nang myit tsang nga jang gaw yubak galaw ai rai na re. Ndai kaw Ks Paulu tsun mayu ai lam hpe chyena n shut hkra sadi ra na re. Hpa hpe mung n myit ai, ahpa atan sha nga na matu nre, myit mang ai lam yawng Hkristu hpe shawng myit dum ai rai yang nmyit gin ai, anhte hpe myit ru shangun ai lam ni jasim nna ngwi pyaw ai chyeju hkam la lu na re. Lahkawng ngu na sum kaba hta anhte myit tsang ai lam gaw Karai Kasang a simsa ai hpe ning hkap nga ai re. Myit ru myit tsang ai majaw myit mang ai lam n jaw mat ai, magam bungli hpe dingbai dingna byin shangun ai, myi man n tsawm ai, manang hte tsang gang shangun ai, makam masham hten run ai, n gun daw mat, gawng kya mat ai, … law law naw re. Yubak galaw ai the bung ai, Karai Kasang jaw da ai simsa lam n lu mat ai re majaw myit ru myit tsang ai lam n galaw saga.

2) Lam shagu a kyu hpyi na lam bai myit yu ga. Rai sa, ndai daram myit ru nga yang gara hku akyu mai hpyi na, myit simsa ai lu hkra gara hku akyu hpyi na ngu ai ga san nga wa na re. A loi sha re, lam shagu Yehowa hpe ap ya u, langai mi mung n ngam ai shi hpang de la sa u, hpaw madun dan u, nang myit sawn nga ai lam ni hpe tsun dan u. Na a n-gun atsam hta shamyet shanat nna galaw na malai akyu hpyi, ngu ai Karai Kasang hte ga shaga, shi hpe tsun dan, shi hpe ap ya na matu rai nga ai. Akyu hpyi ai lachyum hpe kaji mi myit yu ga, lam amyu myu hku na shaleng da ai hpe mu lu na re. 1) Karai Kasang hpe nawku ding nyawm shagrau sha a na matu sit shang ai lam re. Anhte ra ai sha langai hpang langai pyi nna shi a mying ning sang hpe n sha ga ai shi hpe nawku dawjau ai lam nnga ai sha pyi chye ga ai. Anhte hpa n hpyi shi yang yawng mayawng a hkawhkam hpang de sit shang sawa na, mungkan shawa ting hpyi shawn ai lam ni law law hta nang mung hpyi kahtap na matu sit shang sa wa ai hpe myit dum let, shagrau sha a nawku ding nyawm let si shang na matu re. 2) Ti nang hpyi mayu ai lam ni hpe tup hkrak tsun shana na matu re. Hpp hpung masha ni hpe shaman ra rit, W/Z hpung masha ni hpe shaman ra rit ngu nna n tsa lam n re ai sha kata lam tup hkrak W/Z, Rangsit praycell hta wenyi hte teng man ai hte nawku lu mu ga ngu nna in detail Karai hpe shana na matu re. Masha ni hpe hpyi ya ai shaloi zawn ti nang a lam mung in detail Madu hpe tsun hpyi ra ga ai. Karai Kasang chye chyalu re, ntsa lam kadun ai hku rai jang ram ai, Wa e dai hpawt na shiga hta pru ai lam nang chye na sai,.. rai ti mung,.. nga nna hyi ai lam ni mung na chye ga ai. Kyu hpyi galu/kadun na hpe tsun ai lam nre, Karai Kasang nchye na kun ngun nna in detail tsun shangun ai lam mung nre, anhte hkam sha nga ai lam, myit tsang nga ai lam ni yawng hpe kam hpa dik ai wa, kam sham dik ai wa hpang de hpaw madun ai hta lam jaw na matu Ks Paulu Hpp hpung masha ni hpe sharing ai lam re. Akyu hpyi ai majaw na a lam, nang hpyi ai lam ni galai shai mat wa nna, simsa ai gaw Yesu Hkristu a marang e lu la na re.

3) Lam shagu hta chyeju shakawn kung dawng na lam bai myit yu ga. Myit ru nga ai manang langai mi ngai hpang de sa wa ai, shi hpa myit ru nga ai lam sa tsun dan nna karum hpyi sai. Ngai hku na hpa hkum tsang, akyu hpyi ya na yaw ngu nna tsun ai shaloi, akyu hpyi ya na nga ai sha gaw n ra mat sai nga nna pawt let wa mat ai. Ndai kaw nga ai ni mung dai zawn re mahkrum madup nga ga na re, nkaw mi lam shagu akyu hpyi nga ai majaw ngai hpyi wa ai kade na sai, ya mung nlu ai gaw kaning ngu na nga na re. Akyu hpyi ai shaloi lu la nna chyeju shakawn ai zawn Karai Kasang kade nna ai hkyin ten hta jaw ya na lam a matu mung chyeju shakawn chye ra ai. Htuk manu dik ai ten hta Karai Kasang jaw ya na re ai hpe an nu wa ni kasha Sali wunli hkam la ai lam hpe sakse hkam mayu ai. Nkaw mi chyeju n chye shakawn ai, nkaw mi lama ma hkam la lu ai shaloi, awng dang ai shaloi chyeju shakawn chye ai. Karai Kasang a kasha ni rai jang lam shagu hta chyeju shakawn ra ai lam n dai chyumga hku na sharin la lu saga ai. Hpp 1:29 hta “Hkristu hta e kam sham lu na chyeju sha n rai, shi a matu mara nni nkri hkrum na chyeju hpe mung nan hte hkam la manit dai” nga nn tsun da nga ai. Nni nkri gaw chyeju re, Karai a hpung shing kang dang hkung na matu re ai lam bawng ban wa saga ai. Hpp 3:10 hta “Madu a nni nkri hkrum ai hta ganawn lu na” lam hpe yu ai shaloi, shi a wudang hta anhte mung si, shi a hkrung rawt ai ngun hta anhte ning nan hkrung rawt ai hpang dai nni nkri hpe n kam kanawn ai rai yang gaman lila sha rai na re ai hpe tsun da sai.

Ngwi pyaw ai gaw shi hkrai shi nang hpang de dam shang wa ai lam n re, kam sham ai hte lu la ai lam mung n re. Nang lata la ra lam rai na re. Lahta de na lam masum 1) hpa lam hta mung myit ru tsang ai lam nnga, 2) lam shagu akyu hpyi, 3) Lam shagu chyeju shakawn ngu ai hpe nang lata la ai shaloi Karai Kasang a ngei pyaw ai gaw, anhte a myit masin hte anhte a myit mang ai hpe Hristu Yesu hta e bau sin na ra ai.

Hpp 4:8 – 9 hpe hti ga

Lahta daw Hpp 4:6 – 7 hta ngwi pyaw ai lu la na matu kaning re hpe shum galaw mu (Avoid negative things), nga nna Ks Paulu sharin lai mat wa sai. Ndai daw bai du ai shaloi, koi gam ra ai lam ni hpe n galaw, n myit ai hte sha n ngut sai, mai kaja ai lam lama ma myit masin kata la shang shara jaw ra ai (replace negative things with positive) lam matut sharin ai chyum daw re. Hpp hpung masha ni hpa n galaw ai sha n chye nga ai, hpa n myit ai n chye nga ai hpe Ks Paulu chye ai majaw shum galaw, shum myit mu nga ti mung galaw wa, myit wa na sha re. Dai majaw kaning re hpe galaw mu, hpa hpe myit mu nga nna kalang ta matut sharin ai hpe mu lu nga ai. Hpp 2:13 hta galaw mayu ai myit, galaw lu na atsam anhte hpe Karai Kasang jaw da sai re majaw, kaja ai, n kaja ai, hpa hpe mung mai myit ai re majaw kaja ai hpe chye myit ai ni tai na ahkrak kaba rai nga ai. Ndai zawn lu myit hkra Karai a chye ju, Chyoi pra ai wenyi ai lam madun ai lu la ra ga ai. Anhte gawn kya ai ni re, Ks Paulu sha mai byin na re, sara ni tsun yang sha loi ti mung, anhte ta tut galaw lu na matu n loi ai, Karai Kasang ndai kaw na woi shapraw mat ai sha n rai yang gaw n mai na re, nga na myit ai ni mung nga na re. Hpp 2:12 hta anhte a hkye hkrang la ai lam hpe hkrit gari ai hte shachyen shaja nga na matu, anhte nan Karai a lam madun ai hkan sa let shakut shaja let sa wa na matu sharin sai re majaw anhte nan galaw sa wa ra ai lam rai nga ai. Madu Yesu gaw A mu ngut sai nga nna wudang ntsa si hkam ai ten tsun sai, shi galaw ra ai lam hpa n ngam hkra shangut sai lam re. Anhte kata shanu sai, n-gun atsam jaw sai, anhte maga de pru sa na, galaw na sha ra sai. Myit ru myit tsang let, hkrit let sak hkrung na kun? Shing n rai mai kaja ai lama ma hte hkawm sa na kun, lata la ra sai.

Hpp 4:8 – 9 hta “myit a da yu nga mu”, “hkan galaw nga mu” nga nna tsun ai gaw A-MENG, command re. Karai a kashu kasha ni galaw nan galaw ra ai lam re. Karai Kasang a kasha ni hpe hkye hkrang la ai lam sum hkra satan n mai gum lau ai shaloi, anhte nan galau taw hkra ladat shaw sai. Myit ru myit tsang hkra lam amyu myu galaw ai, kabu gara lam n lu hkra ding sa ai, ngwi pyaw lam mat hkra shalau sai re. Hkye hkrang la hkrum sai nga nna, kabu gara lam nnga ai rai yang, ngwi pyaw simsa ai n lu ai rai yang hpa a kyu nga na ta. Anhte a sak hkrung lam hta awng padang lu sai shara kaw na bai n sum mat hkra, Egutu de bai n htang wa ai ni n rai hkra Hpp 4:6 – 7 hta hpa lam hta mung myit hkum ru, shum tsang, lam shagu hta akyu hpyi ai hte hpa lam hpe mung chyeju shakawn ai marang e ngwi pyaw ai kabu gara ai gaw anhte hte shanu nga lu na re, sum ai lam galaoi n nga na re. Matut nna shanga shakang sa wa ai football hpe ga shadawn yu la ga. Anhte defence sha galaw nga yang n sum na rai ti mung awng padang gaw anhte kaw ding yang anga nga na matu shawn (forward) de gasat gala na matu mung lajang da ra na re. N dai lam hpe Hpp 4:8 – 9 hta lam lahkawn hku na matsun da nga ai. I) mai kaja ai lam myit a da yu nga ga. II) Madu kaw na sharing la sai, na la sai, mu yu sai lam ni hpe hkan galaw nga ga.

(I) Kaja ai lam lata la na, aten jaw na matu ahkyak nga ai. Anhte nawku hpawng sa ai shaloi, chyum lai ka hti ai shaloi wenyi hte seng ai lam, Karai ra sharawng ai lam ni hpe myit lu na re. N dai daram sha n re sai, ten shagu mai kaja ai lam myit a da yu nga ra sai. Dai n rai yang n hkru n kaja ai lam, Kaman lila lam ni hpe koi yen lu nna anhte kaning re masha ni rai ga ai lam atsawm sha dan pru wa na matu n loi la nga ai. Anhte lu ai hkying ten mahka 100% mai kaja ai lam myit a da yu nga ra ai. Myit mang ai ten htam 10% jaw jang ram sai, ngam ai 90% gaw nge a ten re ngu ai hku n myit la ga, anhte hte seng ai minute, second mi mung n nga ai, ahkyin ten yawng madu a lata kaw re ai hpe myit dum ga. Anhte myit mang ai hte maren hkawm sa ai hkrai re majaw, myit masin kata mai kaja ai myit la shang wa jang kaja ai bai pru wa na, kaja ai hku hkawm sa lu na re. Anhte n kaja ai lam myit masin kata bang da nna, kaja ai mahtai lu wa hkra, kaja ai sak hkrung lam lu la hkra Karai Kasang hpe hpyi ai ni rai ga ai. Byin lu na ni! myit yu ga.

Ks Paulu Hpp masha ni hpe myit shangun mayu ai lam 8 hpe mu lu na re.

1) Teng man ai lam (truth), dai teng man lam gaw anhte hpe shalawt dat na re. N teng ai, n re ai, n grin ai, n jaw ai, n hkrak ai hpa mung n tam, n galaw ai sha dai teng man lam hpe myit ada yu nga na matu re.

2) Htuk htap re ai lam (honest), shada yu yang pi n htuk ai lam hpe naw galaw ai ni rai yang grai n htuk ai hku naw asak hkrung ai ni rai na ga ai. Karai a man e htap htuk ai wa byin na matu chyum laika hpe hti, sumru, hkan sa ai ni rai ra saga ai.

3) Ding hpring ai lam (just or righteousness), Mt 6:33 hta shi a mung dan hte shi a ding hpring ai lam hpe shawng tam na matu matsun da sai rai ti mung, dai n lang ngu ai, survive byin na hpe chyu madun tawn ai majaw n ding n hpring ai ni rai mat wa saga ai. Hpa lam hta mung Karai Kasang sharawng awn ai madang kaji mi mung n yawm ai sak hkrung ai lam re.

4) Sanseng ai lam (pure). Myit masin kata sanseng ai la bang na matu grai a hkyak ai. Anhte moral hten ai lam hpe yu ai shaloi, matsat shabat, n san n seng ai hpe myit kata la shang ai majaw, myit ai majaw re.

5) Sharawng awng ai lam (lovely things), English version hta tsaw ra mai ai lam ni ngu nna tsun da nga ai. sumnung shingdi ai, manawn masham n nga ai, grang ai ga n tsun ai, shatan n hkan n nga ai lam ni (I Kor 13:4 –

gaw sharawng awng ai lam ni rai nga ai.

6) Sha a ram ai lam (things are good report), shagrau sha a ram ai lam ni hpe myit mang nna jahpyak na lam ni koi yen na matu re.

7) Arawng re ai lam (if there be any virtue), Arawng re ai, kasi la mai ai lai len, ni hpe myit a da yu nga ra ai, dai arawng la mai ai lam lu sai rai yang dai hpe kaji mi mung n mai shayawm ai ni tai ra ga ai.

8) Shakawn kung dawn re ai lam (if there be any praise), Karai Kasang ra sharawng ai lam ni hpe tsun ai lam rai nga ai.

Anhte myit mang ai lam hta nhkru ai, n htuk ai shang wa ai hte “Hkristu a ga madat mara na lam npu e myit mang shagu hpe sharen da mu” (II kor 10:5) ngu ai chyum mungga hte maren dai n hkru n kaja ai lam yawng hpe Hkristu a mying ning sang hta rim sharawng da nna mai kaja ai hpe myit ada yu let matut hkawm sa wa na matu sharing ai lam rai nga ai.

II) Madu kaw na sharing la sai, na la sai, mu yu sai lam ni hpe hkan galaw nga ga. Hpa hpe anhte hkan galaw na matu myit yu ai shaloi, anhte kaja ai myit sai hpang kaja ai galaw sa wa lu na re. Hpa lam hpe n myit na matu, kaning re lam hpe myit na matu chye saga ai. Matut nna kadai hpe yu kasi la na, kadai kaw na sharing la na matu Ks Paulu n dai chyum daw hta sharing ai hpe yu ai shaloi, shi zawn re ni hpe, Madu Yesu hpe yu kasi la na, sharing la na matu rai nga ai. Anhte galaw sa wa ai lam gaw anhte sharing la ai hta, anhte kasi la ai masha hta hkan nna kaja ai n kaja ai pru wa ai re majaw kasi la n shut na matu, sharing la n shut na matu shadum ai lam mung rai nga ai. Yesu a kum la hpe mu mada ai, Yesu a praw n sam dagraw ai masha ni hpe kasi yu la ra ai. Yesu ra ai hku sharin ai, Yesu anhte hpe mu mada wa hkra sharin ai rai yang dai ni hpe sara shatai sharing hkam la ra ai. Shaloi ngwi pyaw ai a n pawt Karai Kasang gaw nanhte hte rau a nga nga na ra ai.

4.3 Hkrum mahkrum hta myit dik nga u ga. (the Secret of Contentment. Hpp 4:10 – 13)

Hpp 4:10 – 13 hti ga

Myit dik na matu tsun ai shaloi, anhte myit kata lama ma lu jang gaw myit dik sai nga chye ga ai rai ti mung, teng sha dai lu la ai shaloi grau ai hpe bai hpyi chye ga ai. Ga shadawn langai mi hta lauban langai shi shat gawk makaw hku lai wa yang, shi shat shadu jang langai mi ya ten hta gum hpraw 5£ lu jang, ngai myit dik sai nga tsun jahta nga ai hpe lai wa let na dat ai. Dai ga a majaw shangun ma ten sha myit dik na kun chye mayu ai lauban shat gawk de kalang ta shang mat wa nna, dai shat shadu num hpe mi sha nang tsun ai ga ngai na dai ai, ndai 5£ la nna, myit dik sanu ngu jaw nna bai pru wa masu let chying hka makau kaw kadai n chye hkra shahte hpa matut tsun na hpe la madat nga sai. Shat shadu num mung lauban pru mat wa sai shadu nna mi na 10£ lu yang myit dik sai ngu na re hka, lauban sa jaw na re chye yang gaw nga nna bai aput nga ai hpe na dat sai. Myit dik na sai nga ai rai ti mung, ti nang myit ai lu la ai shaloi n mai myit dik ai hpa majaw rai ta? Myit dik ai ngu ai lachyum hpa rai ta? Hkristan ni a matu myit dik ai ngu ai lachyum gaw, byin mat wa sai lam yawng Karai Kasang a chye chyang ai atsam hte atsawm sha byeng sai, Karai ra sharawng ai lam rai sai, ngu ai hpe anhte kata maga de na tsep kawp hkam la ai lam rai nga ai. Ks Paulu htawng kata re, lam shagu hpe hkrum mahkrum hpe myit dik ai hte maren Hpp ni mung dai zawn byin shangun mayu nga ai.

Myit dik ra ai nga nna Ks Paulu sharing da sai majaw, ngai hpa galaw na lam nnga sai, n shakut ra sai, ya ngai lu ai daram, byin nga ai daram ram sai nga ai ni mung nga na re. Ks Paulu dai zawn sharing ai lam n re hpe chye na ra ga ai. Hpp 3:14 hta bandung shadaw du hkra gat shachyut nga ai hpe bawng bang lai wa saga ai. Dai the maren Hpp 2:12 hta nanhte a hkyehkrang la ai lam hpe hkrit gari ai hte shachyen shatup nga mu, nga sai. Ndai hpe yu yang Ks Paulu sharing mayu ai lam gaw tinang hkrum mahkrum hta myit dik ra ai, byin ngut sai hpe myit dik ra ai the maren du wa na ten a matu hkyehkrang la ai lam hpe hkrit gari ai hte shachyen shatsup ai ni, Karai Kasang a grau htum ai shaga la ai lam ngu ai kumhpa hpe lu la na, bandung shadaw du hkra gat shachyut ai ni rai ra ga ai (content with what we have, never with what we are). Atsawm chye na ra na re. Byin sai, lu la sai, ngut sai lam ni yawng Karai Kasang a chye chyang ai atsam hte atsawm sha byeng sai, Karai ra sharawng ai lam rai sai, anhte hte htap htuk dik sai lam re ai hpe myit dik na matu re. Hkrum mahkrum hta myit n dik ai, dai hpe galai kau mayu ai, n hkam la lu ai lam Hpp hpung masha ni kaw byin nga ai. Matut nna bangdung du hkra shakut sa wa na lam hta ti nang a hkye hkrang la ai lam hpe hkrit gari ai hte shachyen na lam hta hpe mung n galaw ai myit dik nga ai ni, hpa mung n matut galaw ai ni rai nga ma ai. Myit dik na kaw myit n dik, n mai myit dik nna matut shakut sa wa na lam hta rai jang myit dik ai lam n byin hkra Hpp hpung masha ni hpe sharing ai chyum daw re.

Hpp hpung masha ni Ks Paulu hpe n lu shakun jaw ai, n lu karum madi shadaw ai shi ning jan rai sai hpang Roma htawng rawng ten hta shi hpang de bai matut wa ai majaw grai kabu ai lam, dai zawn Hpp ni grai yak ai kata shakut ai majaw kabu ai hte maren lai sai ten hta kade shakut ti mung gara hku mung n mai byin ai majaw re ai hpe Ks Paulu chye na nga ai lam Hpp 4:10 hta mu lu ai. Ks Paulu byin mabyin hta myit dik ai lam hpe myit yu ai shaloi,

1) Karai Kasang tup hkrak, jin jin lajang da ai hpe ngang ngang kang kang manoi manat lu ai majaw re. Kalang lang anhte n chye na ai, du hka jam jau zawn nawn ai, anhte yubak galaw ai majaw Karai kasang sharing shaga ai zawn hkam la chye ga ai. Ks Paulu shi hpe hpa mung n karum ai ten, shi myit n daw ai lam gaw shi ra kadawn ai lam n nga mat ai majaw n re. Karai Kasang shi hpe n dai hku lajang ai, shawng lam hta shi a matu ra n rawng hkra lajang da na sai hpe kam ai. Yawsep hpe Egutu hpaga la ni lata de duk kau ai majaw lani mi ten hta Kahpu ni Yawsep kaw lu sha sa hpyi ra nna Yawsep a man e bai du ai shaloi grai gaya ma ai, grai shut dum ma ai. Yawsep gaw dai ni masha law law hpe hkyen la lu na matu, lu sha garan jaw lu na matu byin ai lam re ai lam byin mabyin n tsa Karai Kasang jin jin rai na matu tup hkak lajang da ai hpe hkam la sai lam mu lu ai.

2) Byin mabyin hta gara hku sak hkrung na hpe sharing la lu ai majaw myit dik hpa re. Ks Paulu myit dik ai lam hta shi hkrum ai lam ni hpe awng dang ai majaw, lu galai shai ai majaw nrai nga ai. Dai mabyin kata hta gara hku sak hkrung sa wa na lam hpe sharin la lu ai majaw re. Lu su nga mu nga mai jang Karai hpe grai manoi manat ai ni hten za mat ai, satan a manang tai mat ai. N kau mi lu su ai hpe hkam lu ai, Karai a chyeju shakawn, Karai hte rau hkawm sa lu ti mung, yak hkak jam jau ten hta Karai Kasang hpe kabai kau ai, satan a mayam tai ai ni law law re. Shagrit kau hkrum ai ten rai nga ai n lung hte kabai hkrum ten, htawng rawng ten ni hpe lai wa lu sai. Hkru kat ai ten, kawsi ai ten ni hpe lai lu sai (Hpp 4:12). Ndai zawn mahkrum madup kaba hpe lai lu hkra, gara hku asak hkrung lu hkra sharing la lu ai gaw myit dik hpa nang rai sai.

3) Kaning re mabyin hta mung kabu gara lu ai, myit dik lu ai lam gaw Hkristu hta myit mu myit hkut ai majaw re. Hpp 1:21 hta ngai asak hkrung ai gaw Hkristu re, si wa yang mung amyet rai nga nna anhte asak hkrung lam gaw Hkristu re ai hpe sharing la lu sai. Hpp 2: 5 hta Hkristu hta rawng ai myit nan rawng ra ai hpe tsun let Hkristu gaw anhte a model re ai hpe tsun lai wa sai. Hpp 3:7 – 8 hta shi lu ai yawng hpe tawn da nna Hkristu hpe galai la ai hpe tsun nna Hkristu gaw anhte a bandung re ai hpe sharing ya sai. Hpp 4:13 Hkristu majaw lam shagu hpe hkam lu ai lam anhte a n gun lagaw Hkristu re ai hpe matut tsun nga sai. Hkristu hta myit dik lam n nga ai rai yang hpa lam hta mung myit dik lu na n re.

4.4 Karai Kasang bau maka nga ai hpe myit mu myit hkut lu na lam (The conditions and confidence of God’s provision for us. Hpp 4:14 – 23)

Hpp4:14 – 23 hpe hti ga.

Karai Kasang anhte hpe bau nga ai, jaw sha nga ai lam hpe myit mu myit hkut lu na matu n dai chyum daw hta sharing da nga ai. Kaning re masa hta jaw ya ai lam hpe galaw ai shaloi Karai Kasang kaw na bai hkam la ai, gara hku jaw ya ra ai hpe lam amyu my hku sharing da sai. 1) Kaga masha ni ra kadawng ai hpe mu nna ti nang ra kadawn nga ning len manang wa hpe shawng jaw ai marang e anhte ra mara hpe Karai Kasang jahpring jatsup ya na re (Hpp 4:19). Karai Kasang a magam bungli hta ra kadawn ai lam chye nga ning leng n jahpring ai rai yang, anhte mung ra kadawn nga ai majaw anhte kaw na jan ai shaloi jaw na re ngu myit yang, anhte a ra ai lam hpe Karai Kasang jahpring ya na ngu nna gara hku myit mu myit hkut lu na rai ta? Hpp masha ni Makedoni na pru wa ai Ks Paulu hpe matut galaw daw jau ai, Htesaloni mare e nga ten hta lahkawng lang Ks Paulu ra ai hpe shagun jaw ma ai (Hpp 4:15 – 16). Hpp hpung masha ni lu su ai majaw n re, shahte jan nna shagun jaw ai mung n re. N lu n lawm re kata, yak ai kata shagun jaw ai lam rai nga ai. Anhte ra kadawn nga ai ten dai hpe lu hkan tam shakut nga na malai, Karai a magam hta ra ai lam jahkum jatsup ai shaloi, anhte n lu n lawm re kata masha ni ra ai lam jahpring ai shaloi, Karai Kasang gaw anhte ra mara hpe jahkum jatsup na re ai lam sharing ai chyum daw re.

2) Karai Kasang anhte hpe jaw ya ai lam shagu yaw shada ai lam nga ai hpe myit dum nna n lu ai manang ni hpe bai kahtap jaw ai rai yang anhte hta law htam wa ai a si hpe madun lu na re (Hpp 4:17). Shi a magam bungli matut galaw na matu jaw ya ai lam re ai hpe myit dum ra ai. Lu la sai hpe ti nang a matu jai lang, ti nang grau pyaw hkra galaw la, mahkawng la ai rai yang dai ma ai shaloi Karai Kasang nang hpe matut jaw na re ngu nna gara hku myit mu myit hkut lu na rai ta? Karai Kasang anhte hpe jaw ya ai lam gaw anhte grau pyaw jat wa na matu n rai nga ai. Shi a hpung shing kang grau shadan shadawng lu na matu, anhte galaw nga ai jaw ya ai magam bungli matut galaw lu na matu, grau jaw ya lu na matu re. Ya jawm gaw rai sai, ara lu, masha ni hpe jaw ya ai akyu, Karai magam gun ai akyu nga nna ti nang hkrai a matu zawn nawn chye ga ai. Karai a magam hta ra ai lam jaw ya, jasam ni ra kadawn ai hpe jahpring ya ai majaw Karai Kasang dai hta jan hkra n htang jaw ai shaloi, shi a yaw shada ai lam hpe matut jahpring jatsup na matu shachyen shaja ra nga ai. Ndai zawn galaw ai lam gaw anhte a akyu matu re, grau law htam ai asi hpe mu lu na matu re ai lam (Hpp 4:17) hta mu lu sai.

3) Jaw ya ai lam yawng Kumhpa hku rai ra ai. Hpp 4:18 hta Epaphrodi a lata na lu la ai kumhpa majaw Ks Paulu hpring tsup nga ai, kabu nga ai re. Bai n htang jaw ra ai rai, a hka rai yang dai daram shi pyaw lu na kun? Karai a magam hta jaw ya ai lam, Karai a shaman chyeju lu la nna bai n htang jaw ai lam, yaw shada ai shadik shatup ai hku na matut jaw ya ai lam ni yawng hpa mung bai lu na matu n myit ai Kumhpa hku jaw ra ga ai. Masha ni hpe jaw jang she grau lu wa na re nga nna ti nang bai lu wa na hpe myit mada ai hte jaw ya ai hku n mai byin shangun ai. Anhte n lu ai shaloi chyeju hkam la sai majaw hka wa ai hku bai jaw ai mung n rai, kabu gara ai hte kumhpa jaw ai hku nna jaw ra ga ai. Hkam la ai hta jaw ya ai grau nna a nga ai hpe myit mu myit hkut let jaw ra ga ai. Dai rai yang chyu sha Karai Kasang a man e manam pyaw ai bat hte Karai sharawng awng ai hkung ga tai na re (Hpp 4:18). Hkam la lu ai ni mung teng sha kabu gara na re. Kumhpa hku n re ai sha lamma bai lu na matu jaw ya ai rai yang Karai sharawng ai hkungga n re, manam pyaw ai hkungga n rai na re, Karai mung hkap la nna shaman ya na n re ai hpe myit dum ra ga ai.

N dai lam ni hpe gin chyum ai shaloi, Karai magam hta ra ai lam n jahpring ai rai yang, Karai Kasang ra sharawng ai hku jaw ya ai lam n nga yang, Karai a hpung shing kang dang hkung hkra n-galaw yang, Karai Kasang kaw na jaw ya ai madi shadaw lam hpe n mu lu na re. Dai ni anhte matsan mayen rai nga ai mung karai kasang a madi shadaw, shangang shakang jaw ya ai lam n hkam la lu ai majaw rai na sai. Sutgan ja gum hpraw matsan ai hpe sha tsun ai n re, hkam ja lam, makam masham wenyi lam, nyen hpaji machye machyang, lam shagu ra gadawn ai ni, matsan ai ni n rai na matu Karai Kasang kaw na jaw ya ai lam hkam la ra nga saga ai.

Lahta de na lam ni hku teng sha shadik shatup ai shaloi Karai Kasang a mau hpa bau maka lam hpe hkam la lu na matu Hpp 4:19 hta lam mali (S mali) hku na madun da nga ai.

1) The Source of Supply; Anhte ra mara yawng jaw ai npawt, daw hpum Karai Kasang, ngang kang ai source kaw na lu la ai majaw myit dik hpa re. Shi kaw na n re ai sutgan, ja gum hpraw hpa mung n grin ai, hten za loi ai hpe myit dum ra ga ai. Arai yawng ma yawng shi hpan da sai, nga manga hta shi hpan da ai kaw na lawt ai arai langai mi mung n ngai ai (Yh 1:3). Anhte a makau e nga ai Karai, anhte ra ai hpe jahkum jatsup ai Karai, anhte hpa baw ra ai hpe atsawm sha chye ai Karai rai nga ai. Anhte gara de hkawm na n chye ai lam num she kaw du ai shaloi, lam madun ai Karai, gara kaw na gumhpraw hte bill jaw na n chye nga ai ten hta gum hpraw shaman ya ai Karai, n dai machyi makaw na gara hku mai tsai wa lu na hpe n chye ten hta tsi shamai ya ai Karai rai nga ai. Ngai hpe karum na gara kaw na pru na ngu nna bum lang de mada ai shaloi, lamu hte aga hpe hpan da ai Karai kaw na ngai hpe karum ai lam pru wa ai (sh 121). Madu ni a madu, hkaw hkam ni a hkaw hkam, si du hpe awng dang ai madu, anhte hpe shagrau sha a ai madu gaw anhte ra ai lam yawng hpe jaw ya ai wa nan rai nga ai.

2) The surety of supply; Anhte ra ai lam teng sha jaw ai Karai Kasang, anhte hpe galoi mung n malap ai sha jaw ya ai Karai Kasang re. Lahta de na anhte jahkum jatsup ra ai lam masum hpe n malap ai ni a matu teng sha hkam la lu na re. Jaw ya u, dai the maren hkam la lu na re, nang nga rim ai sanghpaw li Karai hpe shap ya u, nga hpring hkra re ai li bai n htang wa na re. Galoi mung n hpang gara ai asak hka hpawt na lwi ai ntsin jaw ya nga ai karai, hkam ja lam ra ai ni hpe hkam ja lam jaw ai madu, anhte ra ai lam yawng teng sha jaw ya nga ai Karai Kasang hpang de sit shang sa wa ga.

3) The sufficiency of supply; Anhte ra ai lam yawng hkum tsup hkra jaw ai Karai Kasang Ks Paulu Hpp hpung masha ni hpe sharing ya ai lam hta, shi hkam la lu ai yawng shi a matu ram nga ai, hkum tsup nga ai hpe sharing ya mayu ai lam re. Shi htawng kata kade ram jam jau ai, du hka tsin yam hkrum ai rai ti mung Hpp 4:18 hta hpa mung hkum zup ai sha n-ga jang hkra lu ai ngu tsun lu ai gaw, Yesu hpe lu sai majaw re. Madu a tsaw ra myit kata myit dik myit pyaw lu ai lam mung rai nga ai. Hpp masha ni Epahprodi hte shagun dat rai ni grai law ai majaw tsun ai n rai na re. Karai Kasang kaw na lu la ai hpe chye ai shaloi, Karai a tsaw ra myit hpe hkam la lu ai shaloi, anhte a ra mara hkum tsup sai lam hpe sharing ai chyum daw rai nga ai.

4) The standard of supply; Hpp 4:19 hta “Nye a Karai chyawm gaw shi sutgan su nga ai” hpe tsun da sai. Eps 1:7 hta Karai a n taw n tsang ai chyeju a lam majaw yubak hpe raw dat kaw na akyu anhte lu la sai. Eps 3:16 hta shi a wenyi a majaw anhte a kraw kata na masha hpe atsam hte shadaw shalan na hpe dang dang leng leng madun da nga sai. Karai Kasang kaw na lu la ai lam yawng gaw hkum tsup ai, ra n rawng ai re ai hpe mu lu nga ai. Rm 3:31-34 hta Karai Kasang gaw ding hpring shangun ai wa rai nga ai. Shi anhte maga de nga yang anhte hpe hyen ai maga de kadai nga lu na ta, Shi kasha la la hpe lahpawt lama n di ai sha anhte mahkra matu mara ap kaw ai wa gaw, shi hte nawng yawng mayawng anhte hpe jaw na nrai ni, karai Kasang lata la sai wa hpe kadai mara shagun lu na rai ni, shi kaw na lu ai gaw standard, hpe ra n rawng ai lam rai nga ai.